ئایا سه‌دام عه‌لمانى بوو یان ئیسلامى؟
وه‌رگێڕانى: فه‌یسه‌ڵ خه‌لیل
له‌ساڵى 1993 له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى سه‌دام عێراق له خراپترین بارودۆخى ده‌ژیا، ئه‌مه‌یش ئه‌و كاته بوو كه سه‌دام تووشى شكستێكى ئازاربه‌خش بوو، ناچارى كرد له كوێت بكشێته‌وه، له‌دواى ئه‌مه‌یش ئابڵوقه‌یه‌كى ئابوورى به‌سه‌ر سه‌پێنرا و كه‌وته ته‌نگژه‌یه‌كه‌وه كه پێشتر عێراق به‌خۆیه‌وه‌ى نه‌دیبوو.
سه‌دام نه‌یده‌ویست وشه‌ى "ئیسلامى" بۆ هه‌ڵمه‌ته‌كه‌ى
به‌كاربهێنێ، بۆیه وشه‌ى "ئیمانى" به‌كارهێنا
له یه‌كێك له كۆبوونه‌وه، سه‌دام له‌ناكاو له‌سه‌ر سروشتى به‌عس پرسیارى له ئاماده‌بووان كرد و له‌ناكاو پرسى: ئایا به‌عس عه‌لمانییه یان ئیمانییه؟ وه‌ك نه‌ریتى خۆى سه‌دام چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامى كه‌سى نه‌ده‌كرد، بۆیه خۆى وه‌ڵامى خۆى دایه‌وه و گوتى، ئه‌و "ئیمانى" هه‌ڵبژاردووه.
ئه‌م هه‌ڵبژاردنه بۆ ئاماده‌بووان له‌ناكاو بوو، ته‌نانه‌ت بۆ حزبه‌كه‌یش كه خۆى به دڵسۆزى عه‌لمانیه‌ت زانیوه، له دامه‌زراندنییه‌وه دژایه‌تى مه‌زهه‌بگه‌ریى ئاینى كردووه. بۆ نموونه له كۆنگره‌ى نۆیه‌مى قوتڕیدا له ساڵى 1982 حزبى به‌عس ره‌خنه‌ى له دیارده‌ى ئاینى گرت و پێیوابوو ”ئه‌مه ده‌بێته هۆى جیاكارى له‌نێوان حزبییه‌كان له‌سه‌ر بنه‌ماى تایفى، ئه‌مه له كاتێكدا كه حزب خۆى به چه‌تری هه‌موو ئه‌ندامانى ده‌زانێ، به چاوپۆشى له‌وه‌ى سه‌ربه چ ئایین و مه‌زهه‌بێكن، ئه‌م دیارده ئایینیه دیارده‌یه‌كى زۆر ترسناكه و له جه‌وهه‌رى په‌یوه‌ندى حزبى نزیك ده‌بێته‌وه و دابه‌شبوونى نابابه‌تیانه ده‌خاته ناو حزبه‌وه".
فالح عه‌بدولجه‌بار له كتێبى (ده‌وڵه‌تى خه‌لافه‌ت و پێشڤه‌چوون به‌ره‌و رابردوو) سه‌رنجى خۆى له‌سه‌ر ئه‌م گوتاره‌ى به‌عس داوه و ده‌ڵێ، "وه‌ك ئه‌وه‌یه ئه‌م هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه ئایدیۆلۆژییه له شكسته‌وه سه‌رچاوه‌ى گرتبێ، ئه‌مه راگه‌یاندنى مایه‌پووچى ئایدیۆلۆژى بوو كه حزب له ماوه‌ى رابردوو وه‌ك تێز خستبوويه‌ڕوو".
ئه‌م تێزانه راگه‌یاندنێكى فه‌رمى داڕووخانى ئایدیۆلۆژى سیاسى عه‌ره‌بایه‌تى بوو، كه خودى به‌عس لێى پاشگه‌زبووه‌وه، گرنگترین ئه‌زموونى عه‌ره‌بایه‌تى سیاسى بوو كه رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست ناسیبووى. له‌برى ئه‌مه پشتى به ئایدیۆلۆژیاى سه‌له‌فى جه‌نگاوه‌رى به‌ستبوو، ئه‌مه‌یش بووه تاكه ئومێدى بۆ سه‌ركه‌وتن، هه‌موو ده‌سته‌بژێر و باوه‌ڕى ترى لۆكاڵى لابرد.
عه‌لا حه‌مید توێژه‌رى پسپۆڕ له بوارى ئه‌نسرۆپۆلۆگیا له توێژینه‌وه‌كه‌ى به ناونیشانى، (تێڕوانینێك بۆ ده‌وڵه‌ت و ناسیۆنالیزمى عه‌ره‌بى له عێراق) ده‌ڵێ، "به‌و ته‌نگژانه‌ى كه كۆمه‌ڵگه‌ى عێراقى پێیدا تێپه‌ڕبوو له‌دواى هه‌ردوو جه‌نگى ئێران و كوێت، ئه‌وا ناسیۆنالیزمى به‌عسییان ئاشكرا كرد، كه وه‌ك جاران تواناى ئه‌وه‌ى نه‌بوو ببێته سه‌رچاوه‌ى وزه‌ى رژێمه‌كه، به شێوه‌یه‌ك واى لێبكات بتوانێ به‌سه‌ر ده‌وڵه‌ت و بزاوى كۆمه‌ڵایه‌تى زاڵ بێت".
سه‌ره‌ڕاى ئه‌مه‌یش ده‌ڵێ، "وایلێهات ناسیۆنالیزم پێویستى به ناوه‌ڕۆكى نوێ بێت ده‌سه‌ڵات مانه‌وه‌و خۆسه‌پاندنى پێ ببه‌خشێت، هه‌ڵمه‌تى ئیمانیش ئه‌مه‌ى به‌دى هێنا".
تۆى هه‌ڵمه‌تى ئیمانى
ره‌شید خه‌یون له كتێبه‌كه‌ى (100 ساڵ له ئیسلامى سیاسى له عێراق) پێیوایه ده‌ركه‌وتنى ئیرانى خومه‌ینى شه‌پۆڵێكى گه‌وره‌ى له دیندارى له سه‌رانسه‌رى جیهان ده‌رخست، شتێكى حه‌تمى بوو كه به‌شێكى ئه‌م شه‌پۆڵه به‌ر عێراق ده‌كه‌وێت.
هه‌ڵگیرسانى جه‌نگى نێوان عێراق و ئێران، كه به‌رگێكى مه‌زهه‌بى و نه‌ته‌وه‌یى پۆشیبوو، ئه‌مه‌ى دوو هێنده كرد، دواى ئه‌وه‌ى وا وێنا كرا كه دووباره‌بوونه‌وه‌ى ململانێى كۆنی نێوان سوننه و شیعه‌یه، ململانێى نێوان عه‌ره‌ب و فارس له‌سه‌ر رێبه‌رایه‌تى ناوچه‌یه‌كه. له كاتى ئه‌و جه‌نگه‌دا به‌عسى عێراقى بایه‌خێكى گه‌وره‌ى به وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف دا و یه‌كێك له كادیره‌كانى خۆى كه عه‌بدولغه‌نى عه‌بدولغه‌فوور بوو، كردى به وه‌زیرى ئه‌وقاف به پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه‌ى كه پێشتر باو بوو، به‌وه وازى نه‌هێنا یه‌كێك له پیاوه ئاینییه‌كان له‌م وه‌زاره‌ته دابنێ.
له هه‌موو لایه‌كه‌وه شانده ئیسلامییه‌كان ده‌هاتنه عێراق بۆ راگه‌یاندنى پشتگیرى خۆیان بۆ عێراق له جه‌نگه‌كه‌دا، وه‌ك ئه‌وه‌ى له ساڵى 1982 روویدا، كه وه‌زاره‌تى ئه‌وقافى عێراقى پێشوازى له شاندێكى ئیسلامى كه له مۆزه‌مبیقه‌وه هاتبوو، شێخ ئه‌بوبه‌كر ئیسماعیل سه‌رۆكى شانده‌كه گوتى، "له‌سه‌ر گه‌لانى ئێران پێویسته ده‌سه‌ڵاتدارانیان ناچار بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى دان به مافه ره‌واكانى عێراق بنێ".
هه‌روه‌ها له سه‌رده‌مى جه‌نگى كه‌نداویش، سه‌دام حوسێن كۆششى ده‌كرد بۆئه‌وه‌ى خۆى وه‌ك پارێزه‌رى نه‌ته‌وه‌ى عه‌ره‌ب و ئیسلام ده‌ربخات، له كانوونى دووه‌مى 1991 به مووشه‌كى سكۆد بۆردومانى ئیسرائیلى كرد. له وتارێكى به‌ناوبانگدا داواى هاووڵاتیانى كه‌نداو كرد، له دژى ده‌سه‌ڵاته‌كانیان راپه‌ڕن و گوتى، "ئه‌ى عه‌ره‌ب، ئه‌ى موسڵمانان و ئیمانداران له هه‌ر شوێنێك، ئه‌مه رۆژى ئێوه‌یه بۆ راپه‌ڕین و به‌رگریكردن له مه‌كه، كه هاوپه‌یمانانى ئه‌مریكا و زایۆنیزم داگیریان كردووه، له دژى سه‌ركوتكارى و گه‌نده‌ڵى و ناپاكى و سته‌م راپه‌ڕن".
ساڵانى هه‌ڵمه‌ته‌كه
ئه‌ماتزیا بارامى مێژوونووس نووسه‌رى كتێبى (سه‌دام حوسێن و ئیسلام) ده‌ڵێ، سه‌دام له‌سه‌ر ئه‌وه مكوڕ بوو وشه‌ى "ئیسلام" له هه‌ڵمه‌ته‌كه‌ى به‌كارنه‌هێنێ تا هه‌ندێك به كۆپییه‌كى وه‌هابى له ئیسلام نه‌زانن كه سعوودیه گه‌ڵاڵه‌ى كردووه، به‌ڵكو سه‌دام هه‌وڵى دا كۆپییه‌كى نوێ و عێراقیانه له ئیسلامى سیاسى تێكه‌ڵ به نه‌ریته‌كانى حزبى به‌عس پێشكه‌ش بكات.
هه‌ڵمه‌ته ئیمانییه نوێیه‌كه‌ى سه‌دام له عێراق تێكه‌ڵه‌یه‌كى ئاڵۆز بوو له په‌روه‌رده‌ى ئاینى و هه‌ندێك مه‌رج بۆ دیاركردن ره‌فتار و جلوبه‌رگ و دانانى لیستێك بۆ سزاى توند، هه‌روه‌ها ئه‌م هه‌ڵمه‌ته‌ى چه‌كه كوشنده‌كانى ده‌وڵه‌تیشى گرته‌وه، مووشه‌كه‌كانى ده‌وڵه‌ت به ناوى وه‌ك( مووشه‌كى حوسێن) و (مووشه‌كى عه‌باس) ناوده‌نران.
هه‌ر زوو سیماى ئه‌و هه‌ڵمه‌ته به ئاشكرا ده‌ركه‌وت، هاوسه‌ر و كچانى ژماره‌یه‌ك له سه‌ركرده‌كانى حزبى به‌عس بوون به حیجاب، هه‌روه‌ها جۆرێكى له حیجابى تایبه‌ت دیزاین كرابوو بۆ ئه‌و ژنه خۆبه‌خشانه‌ى كه له هێزه‌ى (سوپاى قودس) بوون، كه دواتر ئه‌و هێزه بۆ راهێنانى فه‌ڵه‌ستینیه‌كان له كاروبارى سه‌ربازى ته‌رخان كرا بوو.
له‌نێو ئه‌و سزا نوێیانه‌ى كه عێراق ده‌ستى به جێبه‌جێكردنیان كرد بوو، له هه‌ندێك شوێن كه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته ته‌رخان كرابوون، ده‌ستى دزان ده‌بڕا. هه‌روه‌ها هاوڕه‌گه‌زبازه‌كان له سه‌ربانى ماڵه‌كان فڕێده‌درانه خواره‌وه، له‌وانه سێ له (فیدائییه‌كانى سه‌دام) له باڵه‌خانه‌یه‌كى به‌رزى به‌سڕه هه‌ڵدرانه خواره‌وه دواى ئه‌وه‌ى به (هاوڕه‌گه‌زبازى) تۆمه‌تبار كران. بڕیاریش درا هه‌ر سه‌ركرده‌یه‌كى به‌عس قومار بكات، ئه‌وا سێ ساڵ زیندانى بكرێت، رۆژنامه‌كانیش له‌وه راهاتبوون هه‌واڵى سه‌ربڕینى ژنانیان به شمشێر بڵاوده‌كرده‌وه گوایه به له‌شفرۆشى تۆمه‌تبار كراون، هه‌روه‌ها سزاى گوێبڕین بۆ هه‌ر كه‌سێك ده‌رچوو كه له خزمه‌تى سه‌ربازى رابكات.
رژێم زانكۆى سه‌دامى بۆ زانسته ئیسلامییه‌كان دانا، له چه‌ندان ناوچه‌ى جیاجیا لقى بۆ كرده‌وه بۆ راهێنانى پیاوانى ئاینى، ئه‌وه‌ى جێى سه‌رنج بێت ئه‌بوبه‌كر به‌غدادى سه‌رۆكى رێكخراوى داعش وانه‌ى له‌و زانكۆیه خوێندووه، ده‌بووایه هه‌موو قوتابخانه‌كان پابه‌ندبن به خوێندنى قورئان، چه‌ندان ئێزگه‌ى تایبه‌ت به قورئانیش دانران كه رۆژنامه 16 كاتژمێر قورئانیان په‌خش ده‌كرد.
ده‌وڵه‌ت بڕیارى دا سزاى هه‌ر زیندانییه‌كان كه‌م بكاته‌وه ئه‌گه‌ر چه‌ند جوزئێك له قورئان ئه‌زبه‌ربكات، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر هه‌موو قورئان ئه‌زبه‌ر بكات، له‌وانه‌بوو ئازاد بكرێت، له‌به‌ركردنى ژماره‌یه‌كى زۆر له ئایته‌كانى قورئانیش وه‌ك تۆبه‌یه‌ك بوو.
چه‌ندان خوولى ئاینى چڕ بۆ ئه‌ندامانى حزبى به‌عس رێكخران، دواتریش بۆ ته‌واوى قوتابییه‌كان، لاوانى حزبى به‌عس پابه‌ندكران به‌وه‌ى له وانه ئاینیه‌كان ئاماده‌بن كه له مزگه‌وته‌كان به‌ڕێوه‌ده‌چوون. هه‌ر به خێرایى (فێركردنه ئاینییه) فراوان بوو تا سه‌ركرده حزبییه‌كان و پیاوانى ئه‌من و هه‌واڵگریشى گرته‌وه، وایلێهاتبوو ئه‌وان خولى شه‌رعى شه‌ش مانگه‌یان ده‌كرد، به‌ڵام گه‌وره به‌رپرسانى حزب چوونه خوولێك كه دوو ساڵى ده‌خایاند، له‌و خوله ده‌بووایه سێ له چوارى قورئان ئه‌زبه‌ر بكه‌ن و هه‌روه‌ها چه‌ندان كتێبى سه‌له‌فى بخوێنن.
ئه‌و خولانه خوێندنى چه‌ندان كتێبی سه‌ره‌كى ئاینییان له‌خۆگرتبوو، كه ورده‌كارى له‌سه‌ر سزا ئیسلامییه‌كان وه‌ك ده‌ستبڕینى دز و سزادانى زیانكه‌ر و له‌شفرۆشى تێدا بوو، هه‌روه‌ها هه‌ڵوێستى دژ به شیعه و ته‌واوى تایفه‌كانى ترى تێدا بوو كه به (كافر) و (مورته‌دى) ده‌زانین و گوایه "ده‌بێت بكوژرێن".
له هه‌ر قوتابخانه‌یه‌ك مزگه‌وت یان شوێنى نوێژكردن كرایه‌وه، هه‌ر كه‌سێك مزگه‌وتێكى دروست بكردایه ئه‌وا له باج ده‌به‌خشرا و ده‌وڵه‌تیش كه‌لوپه‌لى بیناسازى به نیوه‌ى نرخه‌كه‌ى پێده‌دا. سه‌دام بڕیارى دا هه‌ر ساڵێك له شارێك مزگه‌وتێكى گه‌وره دروست بكات، له‌وانه مزگه‌وتى (ئوم مه‌عارك) له به‌غدا دروست كرا (ئه‌مه ئه‌و نازناوه بوو كه سه‌دام به جه‌نگه‌كه‌ى له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانانى به‌خشى بوو له میانه‌ى جه‌نگى كه‌نداو). خه‌رجى مزگه‌وته‌كه حه‌وت ملیۆن و 500 هه‌زار دۆلار بوو. دواتر پلانى بۆ مزگه‌وتى (ره‌حمان) دانا، كه گوایه گه‌وره‌ترین مزگه‌وت ده‌بێت له جیهانى ئیسلامى و جێگه‌ى ملیۆن نوێژكه‌رى تێدا ده‌بێته‌وه. به‌ڵام كارى ئه‌و مزگه‌وته ته‌واو نه‌بوو به هۆى كه‌وتنى رژێم له ساڵى 2003.
خودى سه‌دامیش له‌و هه‌ڵمه‌ته به‌شێكى زۆرى به‌ركه‌وت، به تایبه‌تى دواى ئه‌وه‌ى چه‌ندان فه‌تواى بۆ درا و پاڵپشتى هه‌نگاوه‌كانى ده‌كرا بۆ زیندووكردنه‌وه‌ى ته‌وژمى ئاینى له وڵات. ته‌نانه‌ت هه‌ندێك له‌و په‌یامانه له لایه‌ن ئه‌و جۆره پیاوانه بوون كه زۆر دژایه‌تى سه‌دامیان كرد بوو، به‌ڵام وایانزانى "سه‌دام تۆبه‌ى كردووه و بۆلاى خودا گه‌ڕاوه‌ته‌وه".
ئه‌و فه‌توایانه به‌شێكى كه‌مبوون له‌و كۆششه گه‌رموگوڕه‌ى كه بۆ جوانكردنى وێنه‌ى سه‌دام ده‌دران، گوایه سه‌ركرده‌یه‌كى باوه‌ڕداره بۆ سه‌ده‌ى نوێى عێراق له ژێر ئایدیۆلۆژیاى ئاینى به‌عس. رۆژنامه‌ى سه‌وڕه كه زمانحاڵى حزب بوو وا راهاتبوو وێنه‌ى سه‌دام حوسێنى بڵاوده‌كرده‌وه كه پێشوازى له پیاوانى ئاینى ده‌كرد به سوننه و شیعه‌وه. زۆرێك له‌و وێنانه به بێ سه‌رنج بڵاوده‌كرانه‌وه، له هه‌ندێكیشیان به كورتى باسى ناوه‌ڕۆكى دیداره‌كان ده‌كران، به‌ڵام هه‌موویان دووپاتكردنه‌وه بوو له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئامانج پروپاگه‌نده‌یه‌كى ته‌واو بوو.
سه‌دام به ده‌ستى خۆى "الله أكبر"ى له‌سه‌ر ئاڵاى عێراق زیاد كرد، ئه‌مه وه‌ڵامێكى سومبولى بوو بۆ سعوودیه و ئێرانى نه‌یارى كه هێماى ئاینى له ئاڵاكانیان هه‌بوو، هه‌روه‌ها سه‌دام فه‌رمانى كرد دانه‌یه‌ك له قورئان به خوێنى خۆى بنووسرێته‌وه. وێنه‌كانى سه‌دام زۆر بوون كه سه‌ردانى مه‌زاره‌كانى شیعه‌ى ده‌كرد و نوێژى تێدا ده‌كردن، له وتاره‌كانیشى نموونه‌ى زۆر به قورئان و فه‌رمووده‌كانى پێغه‌مبه‌ر ده‌هێنایه‌وه.
ژماره‌یه‌ك له پیاوانى گه‌وره‌ى ئاینى له‌گه‌ڵ ئه‌م هه‌ڵمه‌ته بوون، كه گوایه پێگه‌یان له‌ناو كۆمه‌ڵگه زۆر به‌رز ده‌كاته‌وه، ئه‌وان ده‌ستیانكرد به ده‌ركه‌وتن له ته‌له‌ڤزیۆنه‌كان، به ئاشكرا پالًپشتى خۆیان بۆ هه‌ڵمه‌ته‌كه راگه‌یاند، ته‌نانه‌ت فه‌قیهى به‌ناوبانگ جه‌لال حه‌نه‌فه‌ى كتێبێكى نووسی به ناوى ( كه‌سایه‌تى پێغه‌مبه‌رى مه‌زن له قورئاندا) ئه‌و كتێبه‌ى پێشكه‌شى سه‌دام حوسێن كرد به‌و گوزارشتێك كه ده‌ڵێ، "پێشكه‌شه به سه‌رپه‌رشتیارى هه‌ڵمه‌تى پێشه‌نگانه‌ى ئیمانى له عێراق".
پیاوانى سه‌له‌فى ئاینى له زیندانه‌كان ئازادكران و رێگه‌یان پێدرا له میانه‌ى هه‌ڵمه‌تى ئیمانیدا به ئاشكرا كار بكه‌ن، به خێراییش كاریگه‌ریان ده‌ركه‌وت، به تایبه‌تى له ناوچه‌كانى رۆژئاواى عێراق كه زۆرتر موحافیزكار و دیندار بوو. بۆیه له ناوه‌ڕاستى نۆهه‌ده‌كان ریش و دشداشه‌ى كورت له نێو گه‌نجان بوو بوو، جگه له‌مه‌یش بۆ پاككردنه‌وه‌ى ددان سیواك به‌كارده‌هات، چه‌ندان تۆماریش بڵاوكرانه‌وه كه گۆرانى و ئاهه‌نگى بووكگواستنه‌وه و ئاهه‌نگى میللى حه‌رام ده‌كه‌ن.
فالح عه‌بدولجه‌بار ده‌ڵێ، "دشداشه‌ى كورت ببووه جلى باوى پیاوان له شارى رومادى، سه‌له‌فییه‌كان به‌سه‌ر كه‌شه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كه زاڵبوون، له مزگه‌وته‌كان وتاریان ده‌دا و هاوكارییان پێشكه‌ش ده‌كرد، ته‌نانه‌ت رێگه به هه‌ندێكیان درابوو چه‌ك هه‌ڵبگرن".
یاریكردن به ئاگرى تونده‌ڕه‌وى گڕى له عێراق به‌ردا
له‌كۆتایى 1995 لێكه‌وته‌كانى ئه‌م هه‌ڵمه‌ته دیندارى كه سه‌دام سه‌رپه‌رشتى ده‌كرد، به ترسناكى ده‌ركه‌وت، له‌و كاته‌دا له شارى فه‌لوجه گه‌نجێكى سه‌له‌فى كه ناوى محه‌مه‌د كوبه‌یسى بوو هێرشى كرده سه‌ر تاكه هۆڵى سینه‌ما له شاره‌كه، هه‌روه‌ها دوو دوكانى فرۆشتنى ڤیدیۆ و كاسێتى گۆرانى ته‌قانده‌وه، ئه‌مه به‌ر له‌وه‌ى پیاوانى ئه‌من بیكوژن.
له برى ئه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵات هه‌ڵمه‌تێكى فراوان بكاته سه‌ر ئه‌و گرووپه‌ى كه كوبه‌یسى كارى له‌گه‌ڵ ده‌كردن و سنوورداریان بكات، ئه‌وا ئه‌ركه‌كه‌ى محه‌مه‌دى ته‌واو كرد! پاشماوه‌ى سینه‌ماكه‌ى روخاند و له شوێنى ئه‌و مزگه‌وتى دروست كرد، هه‌روه‌ها دوكانه‌كانى فرۆشتنى ڤیدیۆ و كاسێتى داخست و خاوه‌نه‌كانى ناچاركرد وتار و سرودى ئاینى بفرۆشن، وه‌ك فالح عه‌بدولجه‌بار له كتێبه‌كه‌ى به ناونیشانى (ده‌وڵه‌تى خه‌لافه، پێشڤه‌چوون به‌ره‌و رابردوو" باسى ده‌كات.
عه‌لا حه‌مید له توێژینه‌وه‌كه‌ى وه‌ڵامى ئه‌و كه‌سانه ده‌داته‌وه كه به‌راورد له نێوان هه‌ڵمه‌ته ئیمانییه‌كه‌ى سه‌دام و تێزه‌كانى میشیل عه‌فله‌ق (دامه‌زرێنه‌رى به‌عس) ده‌كه‌ن، تێزه‌كانى عه‌فله‌ق فیكرى بوون بانگه‌شه‌ى بۆ زیندووكردنه‌وه‌ى رۆحى ئیسلام ده‌كرد له لاى نه‌ته‌وه‌ى عه‌ره‌ب ئه‌مه‌یش وه‌ك هه‌وڵێك بوو له گێڕانه‌وه‌ى (نموونه‌ى پێغه‌مبه‌رایه‌تى) له زیندووكردنه‌وه‌ى نه‌ته‌وه‌ى عه‌ره‌ب، گۆڕینى له چه‌ند هۆزێكى په‌رته‌وازه بۆ پێكهێنانى ئیمپراتۆریه‌تێكى گه‌وره.
حه‌مید ده‌ڵێ گێڕانه‌وه‌ى نموونه‌ى هه‌ڵمه‌تى ئیمانى ته‌نیا له نموونه‌ى مه‌زهه‌بى بوو به شێوازێكى سیاسى داڕژرابووه‌وه، مێژوویى و كۆمه‌ڵایه‌تى نه‌بوو، له‌كۆتاییش هه‌ڵمه‌تى سه‌دام لێكه‌وته‌ى پێچه‌وانه‌ى ئامانجه‌كه‌ى هه‌بوو، سه‌ره‌تایه‌كیش بوو بۆ زیندووكردنه‌وه‌ى ململانێى مه‌زهه‌بى له عێراق و ره‌وایه‌تیه‌كى نوێى پێدا، سه‌پاندنى شێوه‌یه‌ك توندڕه‌وه‌ى ئاینى بوو كه له رووى سیاسییه‌وه په‌سه‌ندكراو بوو، نموونه‌یه‌ك بوو له سه‌له‌فیه‌ت كه بێگه‌ردى ئیسلامى قورخ ده‌كرد و تێكه‌ڵبوو به ناسیۆنالیزمى به‌عسى كه بێگه‌ردى ناسیۆنالیزمى عه‌ره‌ب بۆ خۆى قورخ ده‌كرد.
وه‌زاح عه‌نبه‌كى له كتێبه‌كه‌ى به ناوى (ئیشكالیه‌تى شوناس و بونیادى ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵگه) باس له‌وه ده‌كات ئه‌و هه‌ڵمه‌ته حاڵه‌تێك له شڵه‌ژانى كۆمه‌ڵایه‌تى و كولتوورى له ناو ده‌وڵه‌تى عێراق دروست كردووه، وایكرد ته‌واوى كۆمه‌ڵگه له حاڵه‌تێكى ڤاڵایى و نامۆیى خود بژیت تا گه‌یشته هه‌زاره‌ى سێیه‌م. به هۆى ئه‌و هۆكارانه‌وه رواڵه‌ته‌كانى دیندارى میللى و كولتورى فاڵگرتنه‌وه‌و گیانى هۆزگه‌رى و خورافه و توندڕه‌وى به‌ناو خه‌ڵك بڵاوبووه‌وه و شوێنه‌واره نه‌رێنیه‌كانى ئه‌و لێكه‌وتانه‌یش له‌ناو عێراقییه‌كان به‌رده‌وام بوو ته‌نانه‌ت دواى ئه‌وه‌یش كه رژێمه‌كه به ته‌واوى رووخا.
له سه‌روبه‌ندى كه‌وتنى رژێمى سه‌دام حوسێن له ساڵى 2003، سه‌ركرده‌كانى به ئاسانى به‌ره‌و رێكخراوه جیهاندییه‌كان چوون، زۆرێك له سه‌ركرده سه‌ربازییه‌كانى پێشووى به‌عس چوونه ریزى رێكخراوى تیرۆریستى قاعیده‌وه، سه‌میر حه‌سه‌ن له توێژینه‌وه‌كه‌ى به‌ناوى ( گرووپه‌كانى توندڕه‌وى جیهانى: بونیادى سه‌ربازى و شێوازه‌كانى شه‌ڕكردن) ده‌ڵێ، "شێوه‌ى دووه‌مى رێكخراوى قاعیده سه‌رۆكایه‌تى زه‌رقاوى تێكه‌ڵه‌یه‌كى جیهادى له‌خۆگرتبوو، هه‌ندێك له كادیرانى سوپا و ئه‌منى عێراق، كه به‌هۆى هه‌ڵمه‌تى ئیمانه‌وه له كه‌شى به‌عسه‌وه به‌ره‌و ئوسوڵیه‌ت رۆیشتبوون".
عه‌بدولبارى عه‌توانى رۆژنامه‌نووس له كتێبه‌كه‌ى به ناوى ( ده‌وڵه‌تى ئیسلامى) دووپاتى ده‌كاته‌وه كه چه‌ندان ئه‌فسه‌ر كه له سه‌رده‌مى سه‌دام حوسێن پۆستى فه‌رمانده‌ییان له ناو سوپاى عێراق هه‌بوو، رۆڵێكى دیاریان هه‌بوو له داگیركردنى مووسڵ له‌لایه‌ن داعشه‌وه. عه‌توان له كتێبه‌كه‌ى نازناوى (ئیسلامییه نوێیه‌كان) به‌و كه‌سانه ده‌دات، كه سه‌ربازه‌كانى سه‌دام بوون و رژانه ناو ته‌واوى رێكخراوه توندڕه‌وه‌كان و ئه‌زموونه سه‌ربازییه‌كانیان كرده هه‌لێك بۆ راهێنانى خۆبه‌خشه‌كان له‌سه‌ر به‌كارهێنانى چه‌ك و ئاماده‌كرنى ته‌قینه‌وه و چه‌ندان ته‌كنیكى ترى جه‌نگ. دیارترینیان ئه‌حمه‌د عه‌لوانى بوو كه ئه‌فسه‌رى هه‌واڵگرى بوو له‌گه‌ڵ: ئه‌بو موسلیم توركمانى (گوایه جێگرى ئه‌بوبه‌كر به‌غدادى بووه) ئه‌یاد حامد جومه‌یلى، هه‌موویان بوونه كادیرى سه‌ره‌كى له ریزه‌كانى داعش كه پێشتریش ئه‌فسه‌رى باڵاى سوپاى سه‌دام بوون.
بارودۆخى ئه‌م ئه‌فسه‌رانه به‌شێوه‌یه‌ك بوو كه ئیما سكاى ژنه راوێژكارى پێشووى سوپاى ئه‌مریكا به‌و شێوه‌یه كورتى كردووه‌ته‌وه و ده‌ڵێ، "ئه‌و ئه‌فسارنه‌ى سمێلى قه‌نجیان هه‌بوو ریشیان به‌ردابووه‌وه" هه‌روه‌ها به‌رپرسێكى ئه‌منى له پارێزگاى سه‌لاحه‌دین دووپاتى ده‌كاته‌وه كه ژماره‌یه‌ك له كه‌سوكارى سه‌دام چوونه ریزى داعشه‌وه له نموونه‌ى ئه‌یمه‌ن سه‌بعاوى برازاى سه‌دام و ره‌عس حه‌سه‌ن كه یه‌كێك بوو له ئامۆزاكانى.
دیارترین به‌ڵگه بۆ سه‌ركه‌وتنى ئه‌م هه‌ڵمه‌ته له گه‌وجاندنى زه‌یندا، ئه‌و رووداوه بوو كه له كاتى راگه‌یاندنى له‌سێداره‌دانى سه‌دام حوسێن له كۆتایى 2006 به‌دیكرا. ئه‌و كات خۆپیشاندان له پارێزگاكانى رۆژئاوا عێراق به‌ڕێوه‌چوو كه گوایه رووخسارى سه‌دام له‌سه‌ر مانگ ده‌ركه‌وتووه، ئه‌مه‌یش وه‌ك ئاماژیه‌كه گوایه ئاسمان دواى مردنیشى پاڵپشتى سه‌دام ده‌كات.
سه‌رچاوه : احمد متاریك / ارفع صوتك
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment