Nuce Logo

شیرین ئامێدى، سەرۆکى پێشووى یەکێتیى ئافرەتانى کوردستان و ئەندامى سەرکردایەتیى پارتى دیموکراتى کوردستان لە دیمانەیەکدا لەگەڵ نوچەنێت ڕایدەگەیێنێت، ئافرەتى کورد لە ڕابردوو دووجار ژێر دەستە بووە، هەم لە ڕووى داب و نەریتەوە، هەم لە ڕووە سیاسییەکەوە. ئاماژە بەوەشدەکات، "داواكانى ئافرەتانی کوردستان جیاوازە لەو داواکارییەی ئافرەتی کورد دەیکات جیاوازە لەگەڵ ئافرەتێکی ئەوروپی یان ئەمەریکى."

سەبارەت بە کارکردنى ئافرەتان لە هەرێمى کوردستان، سەرۆکى پێشووى یەکێتیى ئافرەتانى کوردستان گووتیشى، "بەڵام قۆناغی ئەمرۆ جیایە لە قۆناغەکانی  پێشوو، ماف بەخێر نییە کەسیش خێر بە ئێمە ناکات، بەڵام دەبێت هەوڵی بۆ بدەی شەڕی لەسەر بکەی، بیسەلمێنی کە تۆ هەیت، خۆت ئەگەر توانات نەبێت ناتوانی مافیش بەدەست بێنی."

دەقى دیمانەى نوچەنێت لەگەڵ شیرین ئامێدى، ئەندامى سەرکردایەتیى پارتى دیموکراتى کوردستان:

نوچەنێت: رۆڵ و مافی  ئافرەت لە نێو  کایەی سیاسی و حکومیدا چۆن دەبینی؟

شیرین ئامێدی: ئەگەر باسی ئافرەت بکەم بە ئافرەتانی دنیاشەوە ئافرەتی کوردیش بەشێکن لە ئافرەتانی دونیا، بێگومان مافەکانی ئافرەتانی کوردستان جیاوازە ئەو داواکارییەی ئافرەتی کورد دەیکات جیاوازە لەگەڵ ئافرەتێکی ئەوروپی، یاخود ئەمەریکی هەتا ئەوانەی خاوەن  کیانێکی سیاسی سەربەخۆن لەبەر ئەوەی ئەگەر خاوەن کیانێکی سیاسی سەربەخۆ نەبیت، ئەگەر تۆ مافی سیاسی سەر بەخۆت نەبێت، دەستەڵاتێکی سیاسی سەر بەخۆت نەبێت، ناتوانی داوای چارەنوسی خۆت بکەی، وەکو ئینسانێک ناتوانی داوای مافی چارەنوسی خۆت بکەی، وەکو هەر تاکێک لەناو کۆمەڵگادا، چونکە لە چوارچێوەی سیادەی دەوڵەت دەتوانی داوای مافەکانی خۆت بکەی لە ڕووی ئابووری، ڕۆشنبیرێ  کۆمەڵایەتی، وە سیاسیشەوە.

نوچەنێت: وەکو ئافرەتێکی خاوەن مێژوییەکی پڕ لە خەباتی سیاسی، مێژووی خەباتی ئافرەتان چۆن دەبینی؟

شیرین ئامێدی: لەسەدەی بیستەم کە دەرفەتێک بۆ کورد ڕەخسا، توانی وەکو گرووپ  رێکخستنی خۆی دروست بکات، ئافرەتی کوردیش لەژێر ئەو سێبەری ئەو گرووپانە توانی داوای مافی خۆی بکات، بەڵام لە خەباتێکی پارتیزانی، نەک لە خەباتێکی سیاسی سەربەخۆ.

لە قۆناغی دوای ڕاپەڕین ئافرەتانی کوردستان شانبەشانی پیاوان خەباتیان کرد لە پێناوی ئەوەی میللەتەکەیان ڕزگار بێت،  چونکە ئافرەتی کورد دوو جار ژێر دەستە، یەک لە ڕووی کیانی سیاسی کە میللەتەکەی ژێر دەست بوو، لە لایەکیتریش کۆمەڵگا و دابونەریتی کۆنە پەرست زاڵبووە لەسەر گەلەکەمان، ئەوەش بەشێک بوو کە هەوڵیاندا کە ئازاد بن.

بۆچى جاران کۆتا نەبوو، ئیستا سیستەمی کۆتا پەیڕەو دەکرێ، لە کاتێکدا داوای یەکسانی دەکەین.

 ئەگەر بێت و باسی سەدەی بیستەم و  پێش بیستەم بکەم، زۆر لە زاناکانی دنیا باسی ئازایەتی ئافرەتی کوردیان کردووە،  ئەوکات دەرفەتیک بۆ چەند نووسەری دنیا  دروست بوو، هاتن هەڵسەنگاندیان بۆ ئافرەتانی ڕۆژهەڵاتى کرد، لە تورکیا و ئێران و چەند ووڵاتێکیتر دەربارەی ئافرەتی کوردستان، بەو جۆرە باسی ئافرەتی کوردیان کرد، ئافرەتانی کورد زۆر پێشکەوتووتر و ئازاترن لە ئافرەتانی تورک و فارس، هەروەک گوتم قۆناغ بە قۆناغ ئافرەتی کورد هەوڵیدا ڕۆژەک لە ڕۆژان میللەتەکەی ئازاد بێت، لە سایەی ئەو ئازادییە بتوانی باس لە مافەکانی خۆیی بکات، لە رووی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵاییەتی، دەتوانم بڵێم سەدەی بیستەم سەدەی مافی مرۆڤ بوو سەدەی مافی منداڵ و  ئافرەت بوو، کە ئافرەتیش بەشێکە لە مافی مرۆڤ، بۆیە دەرفەتێک بۆ ئافرەتی کورد ڕەخسا  لە ژێر سێبەری بەرەی کوردستانی لە دوای راپەڕین هاوشانی پیاو بەشدار بوو، لە هەموو چالاکییەکانی سیاسی ئەویش یەکەم هەنگاوی ئافرەتی کوردستان بە شێوەیەکی ئازادانە باس لە مافەکانی سیاسی خۆی بکات، ئەوە بوو لە ساڵی (1992) یەکەم تاقیکردنەوەی کوردستان یەکەم تاقیکردنەوەی دیموکراتی، یەکەم تاقیکردنەوەی هەڵبژاردن، کە بەبێ جیاوازی سەرکردایەتی سیاسی کوردستان،  بەڵێنی ئەوەیدا بێ ئەوەی کۆتا دیاری بکەن، بە شێوەیەکی یەکسان دەبێ ئافرەتانی کوردستان لە ڕووی دەنگەوە، (من مەبەستم دەنگدانە) بەشداری لە پرۆسەی هەڵبژاردن بکات، بەبێ جیاوازی هەر لەو قۆناغەی سەدەی بیستەم لەساڵەکانی نۆهتەکان ئافرەت لە دەوروبەری ئێمە هەبوو، لە هەندێ ووڵات کە دەوڵەتن مافی ئەوەی نەبوو ببێتە شۆفێر، هەر هەمان ئەو قۆناغە، هەندێ  دەوڵەت هەبوو لە دەوروبەرمان لە وڵاتانی عەرەبی کە تا کۆتایی ساڵانی سەدەی بیستەم مافی ئەوەی نەبوو بچێت دەنگ بدات، نەک خۆی کاندید بکات، بگرە مافی دەنگدانیشی نەبوو، بۆیە ئێمە شانازی بەوە دەکەین کە سەرکردایەتی سیاسی کوردستان ئەو دەرفەتەی بە ئافرەتانی کوردستان داوە، بەشداری لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بکات، لە ئەنجومەنی شارەکەی بەشداری سیاسی هەر ئەوەنیە ببیتە ئەندامێکی سەرکردایەتی یان ئەندامی پەرلەمان یان ببیتە وەزیرێک  "بەشداری سیاسی ئەوەیە کە دەبینین (1800) رێکخراوی کۆمەڵگای مەدەنی دروست بووینە، ئافرەتی کوردستان وەک مافێکی  سیاسی خۆی هاوشانی پیاوان بەشداری بکات جا چ لە سەندیکاکان بێت چ  لە ڕێکخراوی جەماوەری بێت چ لە (NGO)کان بێت، یاخود رێکخراوی حکومی بێت، جا ئەمانە هەمووی دەرفەتێک بوون بێ جیاوازی دەتوانێت، هاوشانی پیاوەکان خەبات بکات لە پێناو داواکردنی مافەکانیان،هەموو کات ئافرەتان بەشداری لە کۆنگرە ی پارتی کردوە بێ ئەوەی بیر لە کۆتا بکاتەوە، هەموو کات باوەڕی بەوە هەبووە کە ئافرەت ڕۆڵی خۆی ببینێت و خەباتی کردووە بۆ بەدیهاتنی مافەکانی.

نوچەنێت: ئافرەتان بیریان لەوە نەکردۆتەوە یان لە هەوڵی ئەوەدانین بگەن بە ئاستی سەرکردایەتی و بەرپرسی مەکتەبە ناوەندییەکان، چونکە ڕێژەی ئافرەتان لەم پێگەیە کەم دەبینرێت ئایا پێت وایە مافی تەوایان پێ درابێت؟

شیرن ئامێدی: بۆ نا، ئەوە مافێکی سەرەکی ئافرەتانی لێهاتوو و بە ئەزموونە، ئەگەر باسی ئەم قۆناغە گرنگە بکەم زۆربەی جار باسم کردووە کە ئارەزوو شتێکە توانا شتێکى ترە، لەهەمان کات دەبێت ژینگەکە یاخود بڵێم دەورووبەرت دەرفەت بەتۆ بدەن، من وەکو ئافرەتێک هەتا سێ کۆنگرە بیرم لەوە نەکردۆتەوە، کە جیاوازیم هەیە لەگەڵ پیاوەکان، لە سەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان لەگەڵ کادیرەکانی پارتی، بەڵام دەبێت لەماڵ گەشەسەندن دەست پێ بکات، گەشەسەندنی خێزانی، کۆمەڵایەتی، سیاسی، من لەناو حیزبێکم کە خودی سەرۆکى ئەو حیزبە بواری بە مافی ئافرەت دایە بگرە شەڕ بۆ مافی ئافرەت دەکات، بۆ؟ چونکە لە کولتووری بنەڕەتی خێزانەکەی ئەوە هاتووە ئەگەر بچیە ناوچەی بارزان، لەڕووی کۆمەڵاییەتی و سیاسى و یاساییەوە مافی  ئافرەت بەرجەستەکراوە، ‌کە ئەوکات هێشتا پەرلەمانی کوردستان و بەرەی کوردستانی دروست نەببوو، بارزانی نەمر لە شۆرشی ئەیلوول ڕاستە پەرلەمان نەبوو، بەڵام هەندێک خاڵی گرنگی دانابوو، کە هەموان بە بڕیارەکانی پابەند بوون، کادیرەکانی هەر لە خانەقین هەتا هەر چوار پارچەی کوردستان ئەوەی باوەڕی بەو ڕێبازە هەبوو پەیڕەوی دەکرد،  بەڵام قۆناغی ئەمرۆ جیایە لە قۆناغەکانی  پێشوو، ماف بەخێر نییە کەسیش خێر بە ئێمە ناکات، بەڵام دەبێت هەوڵی بۆ بدەی شەڕی لەسەر بکەی، بیسەلمێنی کە تۆ هەیت،  بەتوانایت، خۆت ئەگەر توانات نەبێت ناتوانی مافیش بەدەست بێنی، یان بە سایەی کەسێک بگەی بە مافی خۆت و ئەگەر مافت بەدەست هێنا، دەبێت باوەڕت بەخۆت هەبێت تۆ چەندە سەرکەوتوویت لەو مافەی بەدەستت هێناوە.

ئەگەر ئافرەتان پۆستیش وەرگرین، لە مەرکەزى بڕیار ڕۆڵمان لاوازە، تا ئێستا نەم بینیوە وەزارەتى داد بە ئافرەتان بدات

نوچەنێت: بابەتی کۆتا بۆ ئافرەتان زۆر قسەی  لەسەر دەکرێت، لەکاتێکیشدا ئافرەتان داوای یەکسانی دەکەن، ئێوە لە بارەی کۆتا چی دەڵێن؟

شیرین ئامێدی: پێم باشە کۆنفراسێکی ئەکادیمی پێشکەوتوو ئەنجام بدرێ، دەربارەی کۆتا لە پەرلەمان، بۆ جاران کۆتا نەبوو، ئیستا سیستەمی کۆتا پەیرەو دەکرێ، لە کاتێکدا داوای یەکسانی دەکەین، ئێمە توانای گەشەسەندمان هەیە، داوای یەکسانی دەکەین، ڕۆژ بە ڕۆژ ئافرەت و پیاو بەیەکەوە کاردەکەن و بەرەو قۆناغیکی رۆشنبیری وسیاسی و پێشکەوتوو هەنگاو دەنێن، پێویستە گرنگی بە گەشەسەندنی مرۆیی بدەین، ئەگەر گەشەسەندنی مرۆیی دروست بوو، ئێمە داوا دەکەین سیستەمی کۆتا نەمێنی، بەڵام دیارە قۆناغی ئەمرۆ وا دەخوازی لە عێراق، بەتایبەت دواى ئەوەى لە (2004) بەپێى یاسا ڕێژەى بەشدارى ئافرەتان لە پەرلەمانى عێراق و هەرێمى کوردستان دیاریکرا، بەپێێ یاساکە ڕێژەکە نابێت لە (25%) کەمتر بێت. دیارە وا دەخوازێ بارودۆخەکە، بۆ نموونە مەزهەبی، نەتەوەیی، زۆر نموونەی تر کە وایکرد ئەو کۆتاییە لە عێراق جێگیر بێت بۆ ماوەیەک نەک، تا کۆتایی  بەڵام دیارە بارودۆخەکە وا دەخوازێ ئەو کۆتاییە هەبێت، تا بتوانین زیاتر دەوری خۆمان ببین جێگای خۆمان دیاری بکەین، بەپێى بڕیاری (13، 25) لە ئەنجومەنی ئاسایش داوا کراوە، دەبێت پێگەی ئافرەت بەهێز بێت لە ناوەندەکانى بڕیار، بەڵام ئەگەر پۆستیش وەرگرین، لە مەرکەزى بڕیار ڕۆڵمان لاوازە، من تا ئێستا نەم بینیوە لە وەزارەتەکان وەزیرێکی دادی ئافرەتمان هەبێت، بەڵام بەشانازییەوە ئەگەر باس لە وە بکەم ئەگەر ڕێژەی ئافرەت کەم بێت کە لە (حەوت) ئەندام پەرلەمان پێکهاتبوون، ئێستا رێژەکە لە (37) تیپەرییوە لە پەرلەمانی کوردستان، بگرە لەم کابیینەیە سەرۆکی پەرلەمان ئافرەتە، ئەمانە هەموو دەستکەوتن.