Nuce Logo

هەڵمەتی بەرهەڵستی تیۆرەكانی لەلای دەستەبژێری ئەنگلۆسەكسۆنی بەرهەمی هەبوو، كاتێك تەواوی كولتووری فڕۆیدی هەڵدایە سەبەتەی زبڵەوە، دوای ئەوەی تەواوی دەروون شیكاری بە یەكجاریی لەسەر شانۆی زانست دەركرد. ئەمڕۆ كولتووری فڕۆید نیمچە نائامادەیە لە ویلایەتە یەكگرتووەكان، تەنیا لە چەند ناوەندێكی مێژووی وەك نیویۆرك و شیكاگۆ نەبێت، كە بەگوێرەی راپۆرتە فەرمییەكان لەوێ‌ كەمتر لە 300 شرۆڤەكاری پشتپێبەستراو هەیە، سەرەڕای كولتوورێكی مەزنی سینەمایی، بە تایبەتی كارەكانی هیچكۆك و ویدی ئالن، كە لە یادەوەری دەستەجەمعیدا وێنەی ئەو شرۆڤەكارە ناڕۆشنەیان كێشاوە، بە هێمنی گوێ لە نەخۆشەكەی دەگرێت، ئەویش لەسەر قەنەفەكە راكشاوە. لە میراتی سیگمۆند فڕۆید چی ماوەتەوە؟ 

بەهۆی چارەسەرییەكانی چەندان كەس خۆی كوشتووە بەڵام فڕۆید باسی ئەوانی نەكردووە

ئەو نەخشەیەی كە چاودێران بۆ ئایندەی كارەكانی فڕۆید دەیكێشن، بۆ نموونە لە فەڕەنسا كە بە دوایین پێگەی لایەنگرانی تێزەكانی فڕۆید دادەنرێت، دەردەكەوێت وێنەكە تاریكە. لە ستوونێك كە لە رۆژنامەی لۆمۆندی فەڕەنسی بڵاوكراوەتەوە، ئەلیزابیس رۆدینسكۆ مێژوونووسی تایبەت بە بواری دەروونناسی، ئاشكرای كردووە پاشەكشەیەكی زۆر لە خوێندنی تیۆرەكانی دەروونشیكاری لە نۆرینگە و زانكۆكان، تەنانەت لە میدیاكانیش هەیە. سەرەڕای ئەمەیش گومانێكی بەردەوام لە بەشداربوونی دەروونشیكاری هەیە وەك سەرچاوەیەكی فەلسەفی و هزری.

چەمكەكانی وەك (كپكردن)، (نەست)،( گرێی ئۆدیب) وەك جاران خەڵكێكی زۆر رازی ناكات، دوای ئەوەی لەم چەند ساڵەی دواییدا چەند تۆمەتێك ئاراستەی فڕۆید و میراتگرەكانی كران، كە یەكێك لەوان پرۆفیسۆر لاكان بوو، بە بەناوبانگترین شوێنكەوتەی فڕۆید دادەنرێت لە فەڕەنسا و جیهاندا.

چ روویدا تا بەو شكستە بگەین؟ جاك فۆن ریلەر مامۆستای دەروونناسی لە زانكۆی لۆڤانی بەلجیكا، یەكێكە لەوانە زۆرترین هێرشی كردووەتە سەر فڕۆید و شێوازە چارەسەرییەكانی لە كتێبەكەی بە ناوی "وەهمەكانی دەروونشیكاری" كە خانەی مرگادا بڵاویكردووەتەوە دەڵێ‌، "بە پوختەیەك گەیشتووین كە ئەمەیە، دەروونشیكاری زیاتر لە دیاردەیەكی رۆشنبیری كە لە قۆناغێكی مێژوویدا برەوی پێدراوە، هیچی تر نەبووە. ئەو كات ئاراستەی باوی دەستەبژێر ئەوە بووە بە شكۆوە سەیری هەر شتێك بكەن كە لە جێبەندی مۆدێرنەوە بێت، بەڵام هەر زوو هەموو بە ئاگاهاتنەوە كە دەركەوت كەسی چارەسەر نەكردووە و ئێمە دەیان ساڵە لە وەهمدا دەژین". 

هەمان بۆچوون لەلایەن جۆن كۆترۆی هاوكاری هەیە، كە لەگەڵ چەندان نووسەری تر بەشداربووە لە نووسینی "كتێبی رەشی دەروونشیكاری" (بڵاوكرانەوەی خانەی میار) ئەم كتێبە وەك دادگاییەكی توندی فڕۆید و میراتەكەی بوو، كۆترۆ دەڵێ‌، "بەرەودان بۆ هزری فرۆید لە فەڕەنسا بە پلەی یەكەم بۆ ئەو كەسانە دەگەڕێتەوە رابەرایەتی ئەو جووڵانەوەیان دەكرد كە بە شۆڕشی قوتابیانی 1968 ناسرا بوو، لەگەڵ ئەوانەی چوونە پاڵ ئەم ئاڵایە. گەنجی رۆشنبیر لە فڕۆید سەرچاوەیەكی بۆ هەوای ئازادی دەدۆزییەوە. بەڵام ئەوانەی دوێنێ‌ یاخیبوون ئەمڕۆ پارێزەری بتەكەن، ئەمەیش وەك خۆپاراستنێك لە پێگە زاڵەكەیان لە زنكۆكان و نەخۆشخانە و هۆكارەكانی راگەیاندن". دوای ئەوەی ئەرشیفی تایبەت بە كارەكانی فرۆید كرایەوە، مێژوونووسان دەستیان كرد بە لێكۆلێنەوە، بۆ دڵنیابوون لە دروستی رێبازەكەی لەگەڵ ئەو تاقیكردنەوانەی رایگەیاندبوو، ئەوا هێرشەكانی سەر فڕۆید توندتر بوو.

یەكێك لەوان فەڕەنسی بوو بە ناوی میكال بۆرگ جاكۆبسن بوو لە كتێبەكەی بە ناوی "نەخۆشەكانی فڕۆید: چارەنووسيان" (لەلایەن خانەی سیانس هومان چاپكراوە) راستی ئەو كەیسانە ئاشكرا كراون كە گوایە فڕۆید بە دانیشتنەكانی دەروونشیكاری چارەسەری كردووە. جاكۆبسن دەنووسێ‌، "هەموو تیۆرەكانی فڕۆید لەسەر توێژینەوە لە حاڵەتەكانی دۆرا، ئانا، پیاوی گورگەكان، سەرۆك شریبەر كراون، ئەمانە لە كتێبەكەی پشتی پێبەستوون بەمەیش ناوبانگەكەی پەیدا كرد، بە ناوی (توێژینەوە لەبارەی هیستریا) بەلام كاتێك لە ئەرشیفەكەی دەكۆڵینەوە، دوای ئەوەی بۆ دەیان بە نهێنی تۆماركرابوون، ئێستا دەستمان كەوتووە و دەبینین تەنیا سێ‌ یان چوار حاڵەتی چاكبوونەتەوە، هەرچەندە ئەو دووپاتی لەسەر پێچەوانەكەی دەكردەوە".

مێژوونووسە فەڕەنسییەكە دوورتر لەمە دەڕوات كاتێك فڕۆید بە فێڵبازی و درۆزنی تۆمەتبار دەكات، كە گوایە هیچ بایەخێكی بە راستی نەداوە، بەڵكو تەنیا بەوە وازی نەهێناوە كە چارەسەریان نەكات، بەڵكو هۆكار بووە لە داڕووخانی هەندێك حاڵەت و شاردنەوەی هەقیقەتەكانیان. توێژەرەكە لە توێژینەوەكەی بە بەڵگەوە ئاشكرای دەكات سێ‌ لە نەخۆشەكانی فڕۆید خۆیان كوشتووە كەچی ئەم رووداوانەی تۆمارنەكردووە.

رۆشنبیرێكی تری فەڕەنسی بە ناوی میشال ئۆنفری، كە زۆرێك بە فەلسەفەكاری دەزانن، نەوەك فەیلەسووف، چونكە بەرهەمەكانی كەمە و ئامادەبوونێكی زۆری لە راگەیاندن هەیە، بە ژیاننامەی زانستی فڕۆید داچووەتەوە و تەنانەت پێداچوونەوەی بۆ ژیانی كەسی فڕۆیدیش كردووە، لە كتێبێكی گەورەی 600 لاپەڕەیی بەناونیشانی "نەمانی بتەكە: درۆی فڕۆیدیزم". ئەم نووسەرە هێرشێكی توند دەكاتە سەر فڕۆید وەك مرۆڤ و بیرمەند، تەنانەت پێیوایە فڕۆید وەك رێبەرێكی رەوتێكی ئاینی نوێیە و دەسەڵاتە رەمزییەكەی بۆ سوودوەگرتن لە نەخۆشەكانی بەكاردەهێنێ‌.

ئۆنفری دەڵێ‌، "فرۆید پیاوێكی چاوچنۆك بوو ئەوەی بەلایەوە گرنگ بوو تەنیا ناوبانگ و پارە بوو، سەرەتا خەواندنی موگناتیسی تاقیكردەوە، كاتێك زانی شێوازی دەروونشیكاری پارەیەكی زۆری بۆ دەهێنێ‌، هەموو ركابەرەكانی دوورخستەوە، ئەو تەنیا چارەسەری خانەدانەكانی كۆمەڵگەی نەمسایی دەكرد، نرخی یەك دانیشتنی فڕۆید دەگەیشتە 25 دۆلار، واتە نزیكەی 450 یۆرۆی ئەمڕۆ، ئەمەیش پارەیەكی زۆرە كە تەنیا دەوڵەمەندەكان دەتوانن بیدەن، بۆیە كاتێك دەخوێنمەوە گوایە فرۆید بیرمەندێكی گەورە بووە و ژیانی خۆی بۆ خزمەتی نەخۆشەكانی تەرخان كردووە، ئەوا زۆر تووڕە دەبم".

لەوانەی رەخنەیەكی زۆر ورد لە فڕۆید ئەوە بێت كە بۆچوونەكانی ئەو لەسەر خاوەندارێتی هەقیقەت پووچەڵ دەكاتەوە، كە ناكرێت بەو هەقیقەتانە بگەین تەنیا بە بەكارهێنانی دەروونشیكاری نەبێت و پێداگریی لەسەر لێكدانەوەی هێما ناڕۆشنەكانی پەیوەست بە دیاردەكانی نەخۆشی دەروونی وەك كپكردن و غەریزە سێكسییەكان و لێكدانەوەی خەونەكان و دەمارگیری بۆ هەندێك چەمكی وەك گرێی ئۆدیب.

جاك فۆن ریلەر لە كتێبێكی تری ناوی (فڕۆید و لاكان دوو فێڵباز) دەنووسێ‌ فڕۆید كەسێكی شارەزا بووە چونكە توانی جیهان رازی بكات گوایە ئەو لەپشت چەمكەكانی “لەدەمدەرچوون” و “نەستە"وەیە ، كەچی ئەوەی ئەو كردوویەتی تەنیا كۆكردنەوەی بیرۆكە و تیۆرەكانە لێرەو لەوێ‌، دواتریش بەناوی خۆی داناوە، بۆیە دەبێتە ژیرترین فێڵباز لە مێژوودا، چونكە چەندان نەوەی بەوە رازی كردووە گوایە نەخۆشی دەروونی تەنیا بە قسەكردن چاك دەبێتەوە".

فڕۆید 12 جار بۆ نۆبڵ كاندید كراوە لە دوو بواری جیاوازدا 

ئەو توێژەرە بەلجیكییە نموونە بە بەناوبانگترین شوێنكەوتەكانی فڕۆید دەهێنێتەوە لە فەڕەنسا ئەویش پرۆفیسۆر جان لاكانە كە بانگەشەی بۆ نوێكردنەوەی سەرنجدان لە دەقە رەسەنەكانی فڕۆید دەكرد. ئەو دانیشتنە شیكارییەكانی زۆر گران و خێرا بوو، كە زیاتر لە 10 خوولەكی نەدەخایاند، نەخۆشەكە خەریك بوو پاڵتۆكەی دادەنا كەچی دانیشەكە كۆتایی دەهات. بەمە سامانێكی زۆری كۆكردەوە كە بەر لە مردنی بە چوار ملیۆن فرانكی فەڕەنسی مەزندە دەكرا.

جاك فۆن ریلەر سەری سوڕماوە لەوەی چۆن هەندێك كەسایەتی شانازی بەوە دەكەن كەوتوونەتە تەڵەی دەروونشیكاری، لە نموونەی كارلا برۆنی هاوسەری نیكۆلا ساركۆزی سەرۆكی پێشووی فەڕەنسا. كە لە رۆژنامەكان رایگەیاندووە بۆ ماوەی زیاتر لە 10 ساڵە لەسەر دانیشتنەكانی دەروونشیكاری بەردەوامە. لەگەڵ فابریس لۆشینی ئەكتەری بەناوبانگ كە گوتوویەتی زیاتر لە 30 ساڵە چارەسەری لە دانیشتنەكانی دەروونشیكاری وەردەگرێت. لێرەدا ریلەر دەپرسی" تا كەی ئەوانە چاوەڕوانی چاكبوونەوە دەكەن؟"

نیلز ویكلند توێژەری سویدی لە گۆڤاری فەڕەنسی" سەدە نوێیەكان" وتارێكی بڵاوكردووەتەوە. ئەم گۆڤارە وەستاوە بەڵام چەندان جار وتارەكە بە ناوی "بۆچی فڕۆید خەڵاتی نۆبڵی بەدەست نەهێنا؟" بڵاوكراوەتەوە. ئەو لە وتارەكە روونی دەكاتەوە كە بۆچی لیژنەی نۆبڵ رەیتكردووەتەوە خەڵاتی نۆبڵ لە بواری پزیشكی بە فرۆید بدات. سەرەڕای ئەوەی لە ماوەی 1915 تا 1938 دا فرۆید 12 جار بۆ خەڵاتەكە كاندید كرا بوو. پوختەی هۆكارەكان ئەوە بووە لە ناوەندی زانستی متمانە بە بیرۆكەكانی فڕۆید نەكراوە، بەهۆی ئەوەی بەڵگەی زانستی نەبووە دروستی بیرۆكەكان بسەلمێنێ‌. جگە لەمەیش پزیشكێك بووە شكستی هێناوە لەوەی كۆمەڵگەی زانستی بە بەهای تیۆرەكانی رازی بكات. تا رادەیەك سەركەوتوو بووە لەوەی لە ناوەندە ئەدەبییەكان ئیعتراف بە بەهای كارەكانی بكرێت، هەر بۆیەیش خەلاتی گۆتەی لە ساڵی 1930 لەسەر چاكترین كارە ئەدەبییەكان پێدراوە. هەروەها هەندێك كەس لەوانە رۆمان لۆران نووسەری فەڕەنسی لە ساڵی 1936 فرۆیدی بۆ نۆبڵی ئەدەبی كاندید كردووە. لۆران نامەیەكی بۆ لیژنەی نۆبڵ ناردووە و تێدا دەڵێ، "لەسەرەتادا دەزانم كاندیدكردنی زانایەكی دیار زیاتر لەگەڵ خەڵاتی نۆبڵ لە بواری پزیشكی دەبێت، بەڵام كارە مەزنەكانی رێگەیەكی نوێی بۆ شیكردنەوەی ژیانی سۆز وهزر كردووەتەوە، كە ئەمەیش بە درێژایی 30 ساڵ كاریگەری بەهێزی لەسەر ئەدەب هەبووە".

سەرەڕای ئەمەیش فرۆید لە بەدەستهێنانی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئەدەب شكستی هێنا. ئۆد زیتریش كە یەكێكە لە جەمسەرەكانی ئەكادیمیای سویدی دوای تێپەڕبوونی 80 ساڵ لە یاداشتەكانی ئاشكرای كردووە، "كە ئەو ساڵ لەپشت پەردەوە لە ئەكادیمیا مشتومڕێكی توند لەسەر كاندیدكردنی فرۆید هەبووە، ئەمە بەرلەوەی خەڵاتەكە بۆ نووسەری ئەمریكی ئۆجین ئۆنیل یەكلایی بكرێتەوە" وەك دەزانرێت فرۆید سەرقاڵبوو بە ئەدەب، لە هەندێك ئەدیب وەك ستیفن زڤایگ و ئارسەر شنیتزل نزیك بوو، دەیگوت ئێمە دەتوانین حاڵەتە كیلینیكیاكە بخوێنینەوە كە لە رۆمانەكان باس دەكرێت. ئەنیشتاین خۆی كە رەتیكردەوە لە ساڵی 1928 پاڵپشتی فرۆید بكات بۆ پێدانی نۆبڵ لە بواری پزیشكی، بە هۆی نەبوونی رێسای زانستی لە تیۆرەكانی سەبارەت بە دەروونشیكاری. لە دوای ئەوەی كتێبی( موسی و یەكتاپەرستی) لە ساڵی 1939 دەخوێنێتەوە، بە نارۆشنی مەرایی دەكات و دەڵێ‌، "بە شێوەیەكی تایبەت بەم كارەت سەرسامم، بەڵكو بە تەواوی نووسینەكانن" بەڵام بە شێوەیەكی زۆرزانانە ئەنیشتاین لە كۆتایی دەڵێ، "لە تێڕوانینی ئەدەبیەوە".

سەرچاوە : رۆژنامەی شەرق ئەوسەت