Nuce Logo

 گرنگی رێككەوتننامەی دۆڵمەباخچە چی بوو؟ هەڵسەنگاندنی ئێوە بۆ رێككەوتنەكە چییە؟ 
 

بە كورتییەكەی رێككەوتننامەی دۆڵمەباخچە، بە یاساكردنی پڕۆسەی چارەسەری پرسی كورد بوو كە لەنێوان ساڵانی 2013-2015 هاتەئاراوە. لە رێككەوتنەكەدا لایەنی ئاكپارتی، هەریەك لە وەزیری ناوخۆی حكومەت و یاریدەدەری سەرۆكوەزیران ئامادەییان هەبوو، هەروەها لایەنی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە)، سێ‌ په‌رلەمانتاری ئامادە بوون.  پێویستە بۆ هەڵسەنگاندنی ئەم رێككەوتنە بگەڕێینەوە بۆ رابردوو، پڕۆسەكە باكگراوندێكی 10 ساڵی هەبوو، كە چەندین دیدار لەنێوان توركیا و پەكەكە كرابوو.

لە ساڵی 2005، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكوەزیرانی ئەو كاتەی توركیا، دەربارەی پرسی كورد لە ئامەد وتی "ئیتر ئێمە شەڕ ناخوازین و كار بۆ برایەتی و ئاشتی و تەبایی دەكەین، بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە كۆتایی بە شەڕ بهێنین".

مەحاڵە حكومەتی ئاكپارتی بتوانێت مەهەپە بۆ پڕۆسەیەكی ئاشتی قایل بكات

هەر لەو سەردەمەدا بوو كە خاتوو لەیلا زانا وتی"ئەگەر سیاسییەك بتوانێ‌ شەڕی توركیا و پەكەكە كۆتایی پێبهێنێت، ئەوا تەنها رەجەب تەیب ئەردۆغان دەتوانێت ئەو كارە بكات".
لە ساڵانی نێوان 2004 تاكوو 2007، لەناو پەكەكەدا، رووداو و گۆڕانكاری نوێ هاتەئاراوە. هەندێك لە سەركردەكانی پەكەكە وەك نیزامەدین تاش، عوسمان ئۆجەلان لە پەكەكە جیابونەوە، دابڕانێك لەناو پەكەكە روویدا، هاوكات لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و بەتایبەت لە عێراق هەلومەرجێكی سیاسی نوێ هاتەئاراوە، بە رووخانی رژێمی سەدام حوسێن، دەسەڵاتی پەكەكە لەناوچەكانی باكووری عێراق فراوانتر و بەهێزتر بوو. لە پاش ماوەیەك لە ساڵانی نێوان 2007 تاكوو 2011 پەكەكە خۆی نوێ كردەوە جیاوازتر لە پەكەكەی ساڵی 1984 دەركەوت، لەبەرئەوە كاتێ‌ هەڵسەنگاندن بۆ پڕۆسەی ئاشتی دەكەین، دەبێت بە سێ‌ ئاڕاستەی هاوتەریب خوێندنەوەی بۆ بكەین، واتە لە توركیاش دۆخێكی نوێ هاتەئاراوە. لە ساڵی 2001 ئاك پارتی و ئەردۆغان هاتنە سەر دەسەڵات،  ئەردۆغان ویستی ئاشتی هەبوو، لە عێراقیش لە ساڵی 2003 گۆڕانكاری لە سیستمی سیاسی كرا و پێگەی كورد لە هەرێمی كوردستانی عیراق بەهێزتر بوو، لەو كاتەدا پەكەكە لەناوخۆی خۆیدا زیاتر پەرتەوازە بوو، لەبەر ئەوەی لە ساڵی 1984 تاكوو 2003 هیچ دەسكەوتێكی نەبوو، جگە لە كوژرانی 40 هەزار كەس لەو شەڕە لە مێژینەیەی كە هەبوو.

 لەناوخۆی خۆیدا رووبەڕووی رەخنە و كێشە بووەوە. ئەم سێ‌ رووداوە هاوتەریبی یەك بوون.
لە ساڵی 2013 پڕۆسەیەكی نوێی ئاشتی لە توركیا دەسیپێكرد، لە سەروبەندی مانگەكانی سەرەتای پڕۆسەكەدا، مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، سەردانی ئامەدی كرد، لەو سەردانە لە كەشێكی ئاشتیانە بەڕێوەچوو، بۆ هەموو لایەك ئومێدی ئاشتەوایی لە توركیا زیاتر كرد. رایگشتی ئیتر خوازیار بوون كۆتایی بە خوێنڕشتن بهێنرێت و چارەسەری ئاشتییانەی هەتاسەریی بۆ پرسەكە بكرێت. لە هەرێمەكانی باكووری كوردستاندا، لە 90 ٪ زیاتری خەڵك پشتیوانی لە پڕۆسەی ئاشتییان دەكرد. لە ساڵی 2014 دا، لە رۆژنامە فەرمییەكاندا ئەوە بڵاوكرایەوە كە پێویستە و كاتی ئەوە هاتووە شەڕ كۆتایی پێبهێنرێت و كار بۆ ئاشتەوایی نێوان گەلان بكرێت. داوای بە یاساییكردنی پڕۆسەكەش كرا بەو ئامانجە یاسای بەهێزكردنی بناغە و ناساندنی پڕۆسەكە دەرچوو. 

گرنگی پڕۆسەكە لەوەدا بوو كە ئەردۆغان ئەمجارە نوێنەری حكومەتی نارد بۆ لای عەبدوڵا ئۆجەلان و لە ئیمڕاڵی دیداری ئاشتی ساز دەكرا، لە پێش ئەوەش دیدار لەنێوان بەرپرسانی پەكەكە و نوێنەرانی دەوڵەتی توركیا لە ئۆسلۆی پایتەختی نەرویج هەبوو بەڵام نەگەیشتە ئامانجێك. ئەوە بوو لە نەورۆزی 2013 لە ئامەد، نامەی ئۆجەلان بە توركی و بە كوردی بۆ رایگشتی و جیهان خوێنرایەوە، پەیامی ئاشتی و ئاماژەی بە كۆتایی هێنان بە خەباتی چەكداری كردبوو. لە 20ی نیسانی 2013 قسە لەسەر پڕۆسەی كشانەوەی گەریلاكانی ناو توركیا كرا، ئەمەش لە چوارچێوەی دیدارەكانی پڕۆسەی ئاشتی بوو. پەكەكە لە سەرەتادا ئەمەی قبوڵ كرد. بە واتایەكی تر پڕۆسەی ئاشتی لەساڵی2013 لە رووی یاسایی، كۆمەڵایەتی، سیاسی و نێودەوڵەتییەوە، تەنانەت لە رووی ئابوورییشەوە بە باشی بەڕێوەدەچوو. بەشێوەیەكی گشتی میكانیزمەكەی زۆر باش بوو. تا كاتی راگەیاندنی رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە لە 28 ی شوباتی 2015، كە پێكهاتبوو لە 10 بڕگە كە پێشتر لایەنەكان گفتوگۆ و رێككەوتنیان لەسەر كردبوو. 

 لە كاتى پڕۆسەی ئاشتی هیچ نیەتپاكییەكمان لە پەكەكەوە نەبینی

ئێمەش وەك ئەكادیمیستێك كارمان بۆ سەرخستنی پڕۆسەى ئاشتی كرد، من بەشێوەیەكی ورد خوێندنەوەم بۆ ماددەكانی رێككەوتننامەكە كرد. دەتوانم زۆر بە روونی لەسەر رێككەوتنی دۆڵمەباخچە ئەوە بڵێم بەناوی خۆمەوە، كە لە ناوەڕۆكی ماددەكانی رێككەوتنەكەدا، بەشێوەیەكی گشتی ئامادەكرا بوو، بە دڵنیاییەوە هەردوو لایەنەكە تێگەیشتنیان زۆر جیاواز بوو لەسەر بڕگەكانی رێككەوتننامەكە، واتە هەردوولا لە دیدی خۆیان هەڵسەنگاندنیان بۆ ئەو 10 مادەیە كردووەو دیدیان جیاواز بووە، لە یەك تێنەگەیشنێك لەنێوان بەرەی كورد و توركیا هەبوو. واتە ئەوەی هەدەپە دەیوت سیاسەتی دیموكراسی و ئەوەی ئاكپارتی دەیوت سیاسەتی دیموكراسی زۆر جیاواز بوو لەیەكتر! ئەو دوو لایەنە، هەر یەك لە دیدی خۆیەوە لە مانا و تێگەیشتنی سیاسییان بۆ مادەكانی رێككەوتننامەكە هەبوو، بە دڵنیاییەوە دەتوانم ئەوە من بڵێم.

ئەوەی هەدەپە بانگەشەی بۆ دەكرد بۆ دیموكراسی بۆ زۆرینە، زۆر جیاواز بوو لەوەی ئاكپارتی دەیوت دیموكراسی بۆ زۆرینە. واتە بەرەی پەكەكە و هەدەپە لەگەڵ بەرەی ئاكپارتی تێگەیشتن و تێڕوانینیان جیاواز بوو لەسەر پرسی پێناس، كۆمارێكی دیموكراتی و بابەتەكانی تر، دەوڵەت و ئاكپارتی مەبەست و تێگەیشتینان لەو پرسانە دیسان زۆر جیاواز بوو لەوەی هەدەپە دەیوت یان دەیخواست. هەریەك لە دیدی خۆیەوە خوێندنەوەی تێگەیشتنی بۆ دەكرد و فۆڕمێكی بە بنەماكان دابوو.  هۆكاری تریش لەپشت ئەوە بووە كە رێككەوتنەكە جێبەجێ‌ نەكرا، لەپاش راگەیەنراوی دۆڵمەباخچە، ئەردۆغان وتی "ئێمە بە حەسرەتەوە چاوەڕِێی دانوستانەكانی ئاشتی دۆڵمەباخچە دەكەین". ئەمە زۆر مانادار بوو.

لە 28ی نیسانی 2015، واتە لەپاش نزیكەی دوو مانگ بەسەر راگەیەنراوی رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە، ئەردۆغان وتی "رێككەوتنامەیەك لە ئارادا نییە و مەسەلەكە كۆتایی هاتووە".  
بەهەمان شێوە ئەمینە ئاینەی ئەندامی هەدەپە، هەمان شتی دووپاتكردەوە وتی" رێككەوتننامەی دۆڵمەباخچە بێ‌ ئەنجام بووە و پڕۆسەی ئاشتی و دانوستان كۆتایی هاتووە".
لێرەدا لەیەك تێنەگەیشتن و دیدی جیاوازی لایەنەكان لە ماددەكانی دانوستانەكە دەبینین، بەبۆچوونی من، ئەردۆغان نیەتی لە چارەسەری پرسەكە هەبوو، بەڵام دەسەڵاتی تەواوەتی بۆ ئەو كارە نەبوو، ئەردۆغان وەك رابردوو نیەتی لە ئاشتەوایی هەبووە، بە تەنهاش لەگەڵ كوردی توركیا نا، بە شێوەیەكی فراوان بیری لەو مەسەلەیە دەكردەوە كە چۆن چارەسەری پرسی كورد بكات، تەنانەت چوونی بۆ سەرۆكایەتی توركیا و گۆڕینی سیستمی توركیا و فراوانكرنی دەسەڵاتەكەی، پەیوەندیی بەو مەسەلەیەوە هەیە، كە دەسەڵاتەكەی فراوانتر بكات تا بتوانێت بەسەر رێگرییەكاندا سەربكەوێت. لەم خاڵەدا دەوڵەتی قوڵ كە پەیوەندییەكی فراوان و لە مێژینەی لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوادا هەیە، رێگری كرد لەهەموو هەوڵەكانی ئاشتەوایی لە توركیا و هەنگاوەكانیشی پووچەڵ كردەوە. پێشتریش هەمان كاری كرد كە تۆماری دەنگی كۆبونەوەكانی ئۆسلۆ و كۆبونەوەكانی توركیا لەسەر سیاسەتی توركیا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئاشكرا كران و لە یوتوب بڵاوكرایەوە. دوا رووداویش، ئەوە بوو دەوڵەتی قوڵ یاخود ئەرگەنەكۆن، توركیای بۆ سەردەمێكی عەسكەرتاریی گۆڕی و كودەتاكەی 15ی تەمموزی 2016 هاتەئاراوە، بەمەش دەوڵەتی قوڵ جارێكیتر هێزی خۆی نیشاندا. بە بۆچونی من ئەوەی لەسەر مێزی گفتوگۆ هەڵسا، رەجەب تەیب ئەردۆغان نەبوو، فشارەكانی دەوڵەتی قوڵ بوو لەسەر حكومەتی ئاكپارتی، بەڵام پەكەكە لە پڕۆسەكە نییەتی جدی نەبوو. هیچ نیەت پاكییەكمان لە پەكەكەوە نەبینی لەوادەی پڕۆسەی ئاشتی 2013 تاكو 2015، بۆ نموونە پەكەكە هێزەكانی نەكشانەوە لە توركیا، هەروەها ئامادەیی چەك دانان نەبوو، بە پێچەوانەوە لەوادەی پڕۆسەكەی ئاشتیدا كە ئاگربەستی دوو لایەنە هەبووە، پەكەكە تەواو خۆی پڕ چەك كرد لەناوخۆی توركیا، تەنانەت لە ناوچەی سوری ئامەد خەندەقی لێدابوو چەك و موهیماتی تیا حەشار دابوو، چەند جبەخانەیەكی دروستكرد كە دواتر چەندین مانگ شەڕی ناوخۆی سوپا و پەكەكەی لێكەوتەوە لە ئامەد، لە جزیرە و نوسه‌یبین و شرناغ و شوێنەكانیتر هەزار كەس ئاوارە بوون. ئەمە جێی سەرنج و هەڵوێستە. 

كەواتە دۆخی ئێستای توركیا چەند لەبارە بۆ دەستپێكردنەوەی پڕۆسەیەكی ئاشتی؟

حوسەین شێخانڵیئۆغڵو: لە پاش هەڵبژاردنی 7 ی حوزەیرانی 2015، هەدەپە سەركەوتنی بەرچاوی بەدەستهێنا و دژایەتییەكانی بۆ دەسەڵاتی توركیا و ئەردۆغان زیاتر كرد، بەمەش ئەردۆغان كارتی كوردی سڕ كرد. بەشێوەیەكی گشتی بەرانبەر بە هەموو كورد ئەمەی كرد، تەنانەت پشتیوانی لە ریفراندۆمەكەی هەرێمی كوردستانیش نەكرد. ئەردۆغان وتی چیتر لەگەڵ بارزانی و هەدەپە و هیچ كوردێك دانوستان ناكەم. هەر لەو قۆناغەدا بو كە هەریەك لە هەدەپە و پەكەكە لەگۆره‌پانی توركیا و سوریا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، سیاسەتەكانی گۆڕانكاری بنەڕەتی بەخۆیەوە بینی. لەولاشەوە ئاكپارتی رێككەوتنی لەگەڵ پارتی بزافی نەتەوەپەرستدا (مەهەپە) مۆر كرد. بە رێككەوتنی میللی ناودەبرێت. بەمەش سەردەمێكی نوێ لە توركیا هاتەئاراوەو دەسەڵاتی توركیا لەدژی هەموو كورد وەستایەوە، لەئێستادا مەحاڵە حكومەتی ئاكپارتی بتوانێت مەهەپە بۆ پڕۆسەیەكی ئاشتی قایل بكات. لە پاش كودەتا شكستخواردووەكە ئەوەبوو سەردەمی ئاكپارتی و مەهەپە هاتەئاراوەو بە توندترین شێوە مامەڵە لەگەڵ پرسەكەدا دەكرێت، بەشێك لە په‌رلەمانتارانی هەدەپە خرانە زیندانەوە، شارەوانییەكانی هەدەپە، كە ژێر بەژێر كار بۆ پەكەكە دەكەن و لەژێر ركێفی ئەواندان، لەناوخۆدا تەسفیە كران و حكومەت قەیومی داناوە. لە دەرەوەی توركیاش، سوپای توركیا چەند ئۆپراسیۆنێكی بۆ باكووری عێراق و باكووری سووریا ئەنجامداوە، لەوانەش ئۆپراسیۆنی چنگی هەڵو و چلە زەیتون و عەفرین بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان دەسپێكرد.

ئەردۆغان نیەتی لە چارەسەری پرسى كورد بەڵام دەسەڵاتی تەواوەتی بۆ ئەو كارە نەبوو

دەشێ لایەنەكان لەداهاتودا بگەڕێنەوە بۆ رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە؟

 گرنگترین خاڵی سەرەكی ئەوەیە كە وەك بەڵگەیەك لای دەوڵەت ماوەتەوە، بەڵام چیتر رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە كاری لەسەر ناكرێت و ماددەكانی جێبەجێ ناكرێت، لەبەرئەوەی زۆر گۆڕانكاری هاتۆتە ئاراوە، لە توركیا و ناوچەكە هەلومەرجەكان وەك پێشتر نییە، نە توركیا و نەوەك ئەردۆغان بیركردنەوەی جیاوازتریان هەیە، توركیا وڵاتەكەی پێشتر نییە و نەوەك هەدەپە و پەكەكە وەك رابردووە، تەنانەت رەوشی سووریا و عێراقیش وەك ئەوكاتە نییە. پێموابێت دەشێ‌ لەبری رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە، دەكرێ بە نەفەسێكی نوێوە توركیا كار بۆ گۆڕینی هەندێ‌ بڕگەی دەستوور بكرێت، لەوانەش دەربارەی زمانی كوردی و پڕۆسەی خوێندن، بەڕێوەبەرێتی خۆسەریی، ناساندنی پێناسی كورد و كەمایەتییەكانیتر لە دەستووردا ، واتە گرنگە پڕۆسەیەكی كرانەوەی دیموكراتی بۆ ئەو مەبەستانە دەسپێبكات، مەرج نییە ئەمجارە توركیا لەگەڵ هەدەپەدا دابنیشێت بۆ ئەو مەبەستە، لەناوخۆی توركیا حكومەتی ئاكپارتی دەتوانێت ئەو كارە ئەنجامبدات بەپێی ئەزموونی خۆی لەگەڵ پرسی كورددا كە هەیەتی لەماوەی 18 ساڵی رابردوودا، لە كاتێكدا لە رێككەوتنامەی دۆڵمەباخچە، پەكەكەش خەتای هەبووە كە پابەندی میكانیزمی پڕۆسەكە نەبووە. لەبەر ئەوە ناكرێ لەسەر ئەو رێككەوتنە پڕۆسەیەكی نوێی دیالۆگ دەسپێبكرێتەوە.
كێشەی متمانە، یەك لە هۆكارە سەرەكییەكانە، بۆیە ئێستا لەبری دەستپێكردنەوەی پڕۆسەیەكی ئاشتی، پێویستە توركیا دەستوورێكی نوێ رابگەیەنێت و هەندێ‌ ماددەی هەموار بكاتەوە. بۆ ئەم مەبەستەش پێویست ناكات هەدەپە و پەكەكە وەك لایەنێك بێت لێرەدا، لەبەرئەوەی لە توركیا ئایدۆلۆژی هەدەپە و پەكەكە كۆتایی پێهاتووە و رووبەرووی شكستی زۆر گەورە بونەتەوە. پەكەكە كۆتایی بە سیاسەتەكانی هەدەپەش هێناوەو گورزێكی كوشندەی پێگەیاند. ئەوەتا نزیكەی 20 هەزار ئەندام و لایەنگری هەدەپە لە زینداندان. ئیتر چارەسەری ئەم پرسە لە رێگەی دەستورێكی نوێوەوەیە. پێموایە ئەم كارە دیسان ئاكپارتی و ئەردۆغان دەتوانن بیكەن. دەشێ لەبری لایەنی هەدەپە، گرنگی بە بەها گەردونییەكان بدرێت، بۆ نموونە مێژوو، كولتور. كورد موسوڵمانە و زمانی خۆی هەیە مێژوویەكی دێرینی لەگەڵ توركدا هەیە. پێویستە توركیا ئەو كارە بكات و لەگەڵ كورددا ئاشت بێتەوە، نەوەك كورد بچێتە ژێر ركێفی روس و ئەمریكاوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
دەبێ‌ رووداوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەبەرچاو بگیرێن. واتە ئەگەر بێت و لەرووی سەربازییەوە كۆتایی بە پەكەكە بهێنرێت، پەكەكە ناتوانێت هاوكاری و پشتیوانی لە كوردی توركیا وەربگرێت، بوونی پەكەكە هیچ مانایەكی نابێت. لەمڕۆدا كەناڵی تەرەتە كوردی، بە كوردی پەخش دەكات، رێژەی بینەری زۆرە. لە خوێندنگە تایبەتەكاندا كۆرساتی زمانی كوردی هەیە هەركەس بخوازێت، دەتوانێت بە كوردی بخوێنێت. پێموانیە ئەگەر بێت و خوێندن بە زمانی كوردی لە توركیا هەبێت، زۆر جێی خواستی كورد بێت، بەڵام پێموایە باشترە بكرێتەوەو ئەو دەرفەتە هەبێت. لە رووی دیموكراسییەوە كارێكی باشە و زمانی رەسەنی هاووڵاتی كوردە لەو وڵاتە،  پێویستە زمانی كوردی لە توركیا لە گشت دامەزراوە فەرمی و نا فەرمییەكاندا سەربەست بكرێت و بەكاربهێنرێت. ئەمە كورد زیاتر بە توركیاوە دەبەستێتەوە نەوەك لەیەكیان دابڕێت. كاتی خۆی تورگوت ئۆزاڵ بیرۆكەی كۆنفیدڕاڵی هەبوو. بە شەڕ چارەسەری ئەم پرسە ناكرێت و نابێت بە مەسەلەیەكی ئاسایشی میللی بناسرێت. 

پارتەكانی توركیا كامیان خواستیان بۆ ئاشتی و چارەسەری پرسی كورد هەیە؟

لە توركیا چەند پارتێكی نوێ دروست بووە، لەوانەش پارتی دیموكراسی و پێشكەوتن، پارتی ئایندە، پارتی باش، لە ئێستادا خواستی ئەوەیان هەیە دەنگدەری كورد بەلای خۆیاندا رابكێشن، وادەبینرێت لە هەرێمەكانی باكووری كوردستاندا دەنگی كورد ببەن، بەتایبەت پارتی دیموكراسی و پێشكەوتن، بە سەرۆكایەتی عەلی باباجان چانسی زۆرە، ئەحمەد داودئۆغڵوش دەنگی بەشێك لە كورد بۆ خۆی دەبات. ئەحمەد داودئۆغڵو رۆڵی ئاشتەوایی هەبووە و میانڕەوتر دەبینرێت.

پێتوایە پارتەكەی داودئۆغڵو یاخود باباجان شتێكیان پێبێت بۆ پرسی كورد؟

بە بۆچوونی من هەریەك لە داودئۆغڵو یاخود عەلی باباجان، ئەگەر چانسی سەركەوتنیان لەهەڵبژاردن هەبێت، ئەوا پڕۆژەی خۆیان بۆ كورد دەبێت و پێشكەشی دەكەن.

بەڵام كاتێ‌ بە وردی سەیری پەیڕەو و پڕۆگرامی پارتەكەیان دەكەیت، پڕۆژەیەكی تیانییە دەربارەی چارەسەری پرسی كورد. بۆ نموونە لە ئامانج و كارنامەی ئەو پارتانە نەهاتووە كە ئاماژە بەوە بكات زمانی كوردی سەربەست بكرێت. لەبەر ئەوەی ئەم بابەتە پرسێكی دەستوورییە. واتە ئەگەر بێت و دەستووری توركیا هەموار بكرێتەوە و قەدەغە لەسەر زمانی كوردی لابچێت و سەربەست بكرێت ئەوكات ئەوانیش ئەتوانن ئازادانە باسی لێوەبكەن. 

بە بۆچوونی من لێرەدا دیسان تەنیا ئاك پارتی دەتوانێت كار بۆ هەمواركردنەوەی دەستوور بكات. بەوەی زۆرینەی ئەندامانی په‌رلەمانی هەیە، رەنگە پێویستیشی بە هاوكاری پارتێكی تر بێت بۆ ئەو كارە. لەئێستدا زەحمەتە ئەو كارە بكات، لەبەر ئەوەی ئاكپارتی ناتوانێ‌ قەناعەت بە مەهەپە بهێنێت. مەهەپە خاوەنی زیهنەتێكە كە بە هەموو شێوەیەك چارەسەری پرسی كورد رەت دەكاتەوە. لە توركیا لەپاش كودەتا شكستخواردووەكەی 15 ی تەمموزی 2016، توركیا دابەش بووە بەسەر دوو بەرەدا، رێككەوتنی كۆماری و بەرەی رێككەوتنی میللی، ئەم دوو بەرەیە دژ بە یەكن و دەربارەی پرسی كورد هاوڕا نین. بگرە گەمەی سیاسی لەسەر دەكەن لەكاتێكدا پرسی كورد شتێك نییە گەمەی سیاسی پێوە بكرێت كە40 هەزار كەس بۆتە قوربانی. بگرە رێككەوتنێكی میللی پێویستە و دەشبێت هەموو لایەنەكان ئازادانە قسە لەسەر پرسی كورد و چارەسەری بكەن. ئەم پرسە نابێت بكرێتە دەستی ئەمریكا و روسیا و ئیسرائیلەوە، لەبەرئەوەی زۆر گرنگە بۆ ئێمە لەناوخۆدا چارەسەری بۆ بكەین. بەپێی ئەزموونی سه‌دان ساڵه‌ی عوسمانی، مەدرەسەی كوردی هەبووە. كورد و تورك لەناو رێككەوتنێكی قوڵ و تووندا بوون، لەبەرئەوەی باكگراوندێكی مێژووییان پێكەوە هەبووە هاوبەشی دین و جوگرافیا و قەدەریان هەبووە پێكەوە. داهاتوشمان بەیەكەوە بەندە. جگە لە ئاشتی هیچ بژاردەیەكمان نییە.

پێتوایە رێككەوتنی دۆڵمەباخچە كۆتایی پێهاتووە؟

بە دڵنییاییەوە جارێكیتر كاری لەسەر ناكرێت، رەوشەكە زۆر گۆڕاوە. بنەماو تێگەیشتن و رەهەندەكانی زۆر جیاوازە. پێموابێت هەدەپە تێگەیشتنی بۆی هەبووە، بەڵام ئاكپارتی خوێندنەوەی نەبوو یاخود زۆر جیاواز بوو لەوەی هەدەپە. بۆ نموونە كاتێ‌ هەدەپە جەخت لە دروشمی "سیاسەتی دیموكراتی" دەكاتەوە، مەبەستی لەوەیە هەرێمەكانی باكووری كوردستان بكاتە كانتۆن و بەڕێوەی ببات، ئەمە سیستمێكی زۆر جیاوازە بۆ توركیا، لەكاتێكدا هەدەپە شارەوانی و موختاری خۆی هەیە، بەڵام لە توركیا تێگەیشتن بۆ مەسەلەی كانتۆن و خۆسەری، هێشتا بونی نییە و مەقبول نییە. چارەسەری پرسی كورد لە توركیا، كارێكە دەبێت توركیا خۆی لە ناوخۆی خۆیدا چارەسەری بۆ بكات، تەنانەت ئەمجارە پێویست ناكات پەكەكە و هەدەپە وەك لایەن وەربگیرێت و قسە لە هەدەپە وەربگیرێت، چونكە ئەوان بە فەرمانی قەندیل ئەجوڵێنەوە و سیاسەت دەكەن. خاوەن قسە و ئیرادەی خۆیان نین. هەدەپە بناغەیەكی بەهێزی خۆی نییە. پەكەكەیش ئەو هێزەی نییە كە لەگەڵ توركیا شەڕ بكات لەرووی سەربازییەوە پاشەكشەی كردووە، بە رای من بۆ لەمەودوا پەكەكە زیاتر بەره‌ی سووریا دەگرێت و لەوێ‌ یەپەگە هێزەكانی زیاتر دەبێت. پەكەكە هیچ دەسكەوتێكی بۆ كورد نەبوو لە توركیا جگە لە چۆڵكردنی هەزاران گوند، توندوتیژی، زمانی پەكەكە قوڕسە و خەڵكی كورد لێی تێناگات، زمانی شەڕ زه‌برو توندوتیژیی و ئایدۆلۆژی بەكاردەهێنێت. ئەمەش بەشێوەیەكی گشتی لەناو كورددا پشتیوانی لێناكرێت. پەكەكە هیچ شتێكی نییە پێشكەش بە كوردی توركیای بكات.

ئایا بوونی رێككەوتننامەیەكی وەك دۆڵمەباخچە و ئاشكراكردنی بۆ رایگشتی گرنگ بوو؟

لە دوا پڕۆسەی ئاشتی دا، حكومەتی توركیا و رەجەب تەیب ئەردۆغان نیەتی جدی بوو لە پڕۆسەكە. ئەردۆغان دەیویست شتێك بكات، بەڵام لە پاش راگەیانراوەكە، ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی و سوپا، حسابی كارەكەی نەكرد كە بە كوێ‌ دەگات، ئەگەر ئەو ماددانەی رێككەوتنەكە جێبەجێ بكرایە، كەس نەیدەزانی توركیا بەرەو كوێ‌ دەچێت. لەبەر ئەوە پڕۆسەكەیان وەستاند، پێموانییە جارێكیتر دۆڵمەباخچە بێتە رۆژەڤ. بەو جۆرە ئیتر نابێت لەگەڵ هەدەپە و پەكەكە دانوستان بكرێت. دەشێ توركیا لەگەڵ گشت پارتە سیاسیەكان و لایەنەكان دەستوورێكی نوێ‌ هەمواربكاتەوە و دەربارەی زمانی كوردی بەڕێوەبەرێتی خۆسەری پڕۆژەی خۆی هەبێت، بەجدی پڕۆسەیەكی كرانەوەی دیموكراتی دەستپێبكات. 

ئیتر ئاگربەستیش كاریگەریی ئەو تۆی نییە، لەبەر ئەوەی پەكەكە ئەو هێزەی نەماوە، بجەنگێت و پشتیوانی كۆمەڵگەشی نەماوە لە باكوور، لە شەڕی خەندەق بینیمان شارەكان چۆن وێران كران، بەمە سیاسەتە ناگاتە هیچ ئامانجێك جگە لە ماڵوێرانی نەبێت. كاتێ‌ بە شەڕیش دۆڕاو بێت، ئەوا كەس پشتیوانیت لێ ناكات.
پەكەكە لە شەڕ و ئاشتیدا دۆڕاندی. ئەگەر بێت و پەكەكە لە 7 ی حوزەیرانی 2015 پشتیوانی ئەو سەركەوتنەی هەدەپەی بكردایە. بیوتایە مادەم 13%ى توركیا دەنگی پێداویت فەرموو لە په‌رلەمان ئازادانە و سەربەخۆیانە سیاسەت بكە. ئەو كات چانسی ئه‌وه‌یان زیاتر ده‌بوو گوێیان لێبگیرێت، بەڵام كە شەڕ دەستیپێكردەوە و لەبری سیاسەت، چەكەكان بەهێزتر بوون، ئەوكات هەدەپەیش پەسیڤ كرا. ئەردۆغان ریسكی سیاسی كرد، زۆر جدی بوو لە پڕۆسەكە ژیانی سیاسی خۆی دانا، بەڵام هەدەپە پشتیان تێكرد و رەخنەی توندیان لێگرت. هەدەپە 81 په‌رلەمانتاری بەدەستهێنا بوو، بووە سێیەم پارتی ناو په‌رلەمان، ئەگەر هەڵسەنگاندنی دروستی بۆ دۆخی توركیا هەبووایە، پرسەكە چارەسەر دەكرا و لەبری مەهەپە، ئاكپارتی و هەدەپە رێككەوتنیان دەكرد، تەنانەت نەدەبوو هەدەپە لە كەمپینی سەرۆكایەتی توركیادا بە ئەردۆغان بڵێت "ناتكەین بە سەرۆك".

لەدژی ئەردۆغان وەستانەوە ئەوە كارێكی دروست نەبوو، لەدژی ئەردۆغان وەستانەوە وەك ئیهانەیەك وابوو بۆ ئەردۆغان و ئاكپارتی، كاتی خۆی ئۆزاڵ دەستی بۆ چارەسەری پرسی كورد برد، ژیانی كۆتایی پێهات. مەترسی لەسەر ژیانی ئەردۆغانیش هەبووە. ریسكی سیاسی كرد. هەدەپە هیچی نەكرد جگە لە رەخنەگرتن. 
چارەسەری پرسی كورد زوو یان درەنگ دەبێت بكرێت، لە توركیا كێشە لەنێوان خەڵكی تورك و كورد نییە، ئێمە مێژووی هاوبەشمان هەیە، كورد و تورك لە چاڵدێران  و شەڕی سەربەخۆیی توركیا پێكەوە جەنگاون، بە پڕۆژەیەكی چارەسەریی پرسی كورد،توركیا زیاتردەچێتە پێش.  

حوسێن شێخانڵیئۆغڵو
-ئەكادیمیست و چاودێری سیاسی
-لە ساڵی 1974 لە ئورفە لەدایك بووە
-دكتۆرای لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی سەكاریە بەدەسهێناوە
-لە ساڵی 2004 بۆتە یاردەدەری پڕۆفیسۆر لە زانكۆی سولەیمان دەمیرەل 
-خاوەنی چەندین نوسین و لێكۆڵینەوەیە لە رۆژنامە و ناوەندە ئەكادیمییەكانی توركیا بڵاوكراونەتەوە
-خاوەنی سێ‌ كتێبە
-ساڵی 2014 لە زانكۆی دیجلە لە ئامەد، سەرۆكی بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان بووە 
-ئێستا سەرۆكی بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی عەنتاپ.