Nuce Logo

سۆنەر چاگتای و ریچ ئۆتزن

فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركیا كار لە سەر داڕشتنەوەى دووبارە نەخشەی سیاسی دەرەوەی تورکیا  لە ئۆكرایناوە بۆ سووریا دەکات. لە (14)ی نیسانی رابردوو كاتێك هێزەكانی ئۆكراینا كەشتی مۆسكافایان تێكشکاند، جیهان تووشی شۆك بوو، چونكە بەكەشتی پێشەنگی مۆسكۆ لە دەریای ڕەش ناسرابوو.

لەلایەكی تریشەوە رۆژنامەكانی جیهان لەسەر ئاستێكی فراوان بڵاویان كردەوە هێزەكانی ئۆكراینا لەو لێدانە مووشەكی نبتونی دروستكراوی وڵاتەكەی خۆیان بەكارهێناوە، بەڵام تیشك نەخرایە سەر فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی بیانی كە ئاسانكاری بۆ جێبەجێكردنی ئەو هێرشە گرنگە كردووە، بەگوێرەی بەرپرسانی ئۆكراینا لەو هێرشە دوو فڕۆكەی جۆری (بەیرەكدار تی بی 2) بەكارهاتوو، كە توانیانە رێگە نەدەن راداری كەشتیەكە ئاشكرایان بكەن، لەهەمانكاتیشدا زانیاری وردیان بۆ مووشەكەكان گواستۆتەوە، ئەوەش یەكەمجار نییە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركیا پێگەی خۆی لە بەرگری ئۆكراینا لە هێرشی رووسیا دەردەخات. 

لە رۆژەكانی سەرەتای هێرشەكانی رووسیا، فڕۆكەی (تی بی 2) دەری خست كە گورزەكانی زۆر بەهێزە و تێچووی زۆر كەمە، هەر لە سەرەتاشەوە گرنگی خۆی لە ڕیگری لە پێشڕەوی تانكەكانی رووسیا دەرخست، ئەو دەرخستنەش بە رێككەوت نییە.

لە مانگی كانوونی دووەمی ئەمساڵ كاتێك رووسیا ژمارەیەكی زۆری سەربازی لەسەر سنوورەكانی ئۆكراینا بڵاوكردەوە، كیێڤ زۆر بە نهێنێ دەستی کرد بە كڕینی پێداویستی سەربازی لە توركیا، (16) فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی جۆری (بەیرەقدار تی بی2)ی لە توركیا كڕی، لەگەڵ چەندین جۆرى چەکى تر، كە كۆی گشتی بایی (60) ملیۆن دۆلار بوو، ئەوەش (30) ئەوەندە لەساڵی رابردوو زیاتر، دوای ئەوەى (20) فڕۆكەی تری (تی بی 2)ی لە توركیا كڕی.

گرنگی فڕۆكەی بەیرەكدار لە شەڕەكانی ئۆكراینا دەردەكەوت، لە زمانی توركی (بەیرەك) بە وتای (ئاڵا) دێت، ئەوەش بووە سەرچاوەی سردووی نیشتیمانی ئۆكراینا كە لەسەر تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوبۆوە.

هەرچەندە بایەخ بەفڕۆكەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئۆكراینا دەدرا، بەڵام پارێزگاری لە سترایتیژیەتی وڵاتەكەی بایەخەكە زۆر كەمتربوو لە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركی.

لەم ساڵانەی رابردوو فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركیا رۆڵی گەورەی لە شەڕەكانی قەوقاز و ئەفریقیا و رۆژەهەڵاتی ناوەڕاست هەبوو، نزیكەی (20) وڵات كە زۆربەیان داهاتیان لەخوار مامناوەندە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانیان لە توركیا كڕیووە، بەوەش توركیا توانی هەژموونی جیۆسیاسی بەسەپێنێت، لە هەمانكاتیش رێگەی بۆ كرایەوە پێگەیەكی لەململانێ گەورەكانی ئەو ناوچانە هەبێت. 

هەرچەندە ئەو یپلۆماسیەتەی توركیا كە پشتئەستوورە بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان، بێ كاریگەری نەرێنی نییە، لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كاریگەری لەسەر وڵاتێكی وەك لیبیا هەبوو، ئەوەش نەیارەكانی وەك یۆنان و میسری پاڵنا هاوپەیمانی نوێ دروست بكەن، بەو ئامانجەی سنوورێك بۆ هێزەكانی توركیا دابنێنن.

لە ئۆكراینا فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركیا بۆتە هەڕەشە لەسەر تێكچونی ئەو هاوسەنگیە گرنگەی نێوان ئەنقەرە و مۆسكۆ كە پارێزگاریان لە پەیوەندییەكانی نێوانیان كردووە. 

لەو ساڵانەی رابردوو، كۆمارییەكان و دیموكراتەكان لە كۆنگرێسی ئەمەریكا نیگەرانی خۆیان لە بڵاوبوونەوەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركی دەربڕیووە، بۆ ئەمەش بەڵگەیان رۆڵی ئەو فڕۆكانەیە لە یەكلاكردنەوەی ململانێی نێوان ئازەربایجان ئەرمینیا لە ساڵی (2020) لە هەرێمی كەرەباخ، بۆمب مێنێندیز، كۆنگرێسمانی ئەمەریكی لە پایزی رابردوو رایگەیاند، "فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركیا مەترسیدارە و بۆتە هۆكاری تێكچوونی سەقامگیری و هەڕەشە لە ئاشتی و مافەكانی مرۆڤ دەكات."

هەرچەندە توركیا یەكلایەنە كاریكردوە، بەو كارەشی ژمارەی نەیارەكانی توركیای لەو ناوچەیە زیادكرد و كاریگەری لەسەر هاوپەیمانی لەگەڵ ئەمەریكا و ئەوروپا هەبوو، بەڵام توركیا سەركەوتوو بوو لە سوودوەرگرتن لە فڕۆكەی جۆری بەیرەكدار و جۆرەكانی تر بۆ ئەوەی پێگەی نێودەوڵەتی بگۆڕێت.

لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست فڕۆكەی بێفڕۆكەوان هاوكاری توركیا بوو بۆ دەستبەركردنی بەرژەوەندیەكانی بەرانبەر دیاریكردنی لایەنی دیپلۆماسی بەرێژەیەكی سنووردار، سەبارەت بە قەیرانی ئۆكرایناش هاوكاریە سەربازییەكانی توركیا هەژموونێكی نوێی لەناو ناتۆ  بە ئەردۆغان بەخشیەوە، ئەوەش لەكاتێكدا بوو حكومەتەكەی لەناوەخۆ تووشی مەترسی ببوو، پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمەریكا و ئەوروپا چەندین ساڵ بوو ئاڵۆز بوو، بەڵام توركیا توانی بەردەوامی بە پڕۆگرامی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بدات و بەسەركەوتووی سوودیشی لێوەربگرێت، ئەوەش فڕۆمێكی نوێ و بایەخداری بە هەژموونی توركیا بەخشیەوە، دووبارە شەڕی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی سیاسەتی توركیای داڕشتەوە. 

كاركردن بەنهێنی

بەرەپێدانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركیا لە ئەنجامی بێهێوابوونی ئەنقەرە بوو بەرانبەر ئەو وڵاتانەی هاوكاریان دەكرد. لە كۆتایی نەوەدەكات ئەمەریكا كۆنتڕۆڵی پیشەسازی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانیان كردبوو، توركیا لە (2005) بۆ شەڕ دژی پەكەكە هەوڵیدا دەستی بگات بە تەكنەلۆژیای سەربازی ئەمەریكی، بەڵام ئەمەریكا پێی نەدا، پاشان رووكردە ئیسرائیل تووشی هەمان ئەنجامی ئەمەریكا بوو، لە ئەنجامدا توركیا بە تەواوی بێهیوابوو. 

لە ساڵی دواتر ئەمەریكا دووبارە هەوڵەكانی توركیای بۆ بەدەستهێنانی فڕۆكەی پێشكەوتووتری ئەمەریكی لە جۆری (ئێم كیو 9 ریپر) دەستپێكردەوە، بەڵام ئەمەریكا دووبارە رەتی كردەوە فڕۆكەی پێبدات، لە كۆتاییدا بڕیاریدا پەرە بەو جۆرە فڕۆكە تایبەتە بدات.

لە (2012) كۆمپانیای حكومەتی توركیا یەكەم نمونەی سەرەتایی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی دروستكرد، لە (2016) ئەو نمونەیە بۆ ئەركی چاودێری بەشێوەیەكی كارا سەركەوتوو بوو، هەر لەو ساڵانەدا هەنگاوێكی تر چووە پێش، سەلوجوق بەیرەكدار،  كە دواتر بووە زاوای ئەردۆغان، ئەندازیاری دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لە پەیمانگەی ماساچۆس بۆ تەكنەلۆژیا مەشقی لەسەر كرد بوو، فڕۆكەی (بەبیرەكدار تی بی 2)ی دیزاین كرد.

لە (2012) بەرهەمهێنانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی چڕكردەوە، لە ماوەی سێ ساڵ توركیا بەشێوەیەكی بەرچاو بەرەوپێشی برد لە پێكانی ئامانج زۆر ورد بوو، ئەوەش بووە چەكێكی نوێی گرنگ بۆ بەرگری توركیا.

فڕۆكەی بەیرەكدار تی بی 2 هاوشێوەی فڕۆكەی ئێم كیو 9 رپیری ئەمەركییە، بەرزبوونەوەی مامناوەندە بەرگەگرتنی درێژە، لە فڕۆكەی توركی پێشكەوتووترە، خێرایی زیاترە، دوو ئەوەندەی توركی چەك هەڵدەگرێت، بەڵام چوار ئەوەندەی توركیاش نرخەكەی زیاترە.

تەنیا تێچووی پێداویستی هەندێك فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی رۆژئاوا لە فڕۆكەی (تی بی2) بەتەواوی زیاترە، كە تێچووەكەی لە ملیۆنێك بۆ نزیكەی دوو ملیۆ دۆلارە.

لە (2015) سوپای توركیا دەستیكرد بەبەكارهێنانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركی دژ بە پەكەكە لە ماوەی سێ ساڵ دا توانی لە ناوچەیەكی زۆری خاكەكەی دووری بخاتەوە و ژمارەیەكی زۆر چەكدار و فەرماندەی ئەو ئەو پارتە لە عێراق بكوژێت.

دوای ماوەیەكی كورد ئەنقەرە لە سووریاش دژ بە یەكینەكانی پاراستنی گەل كە سەر بەپەكەكەنبە كارهێنا، ئەوەش بووە هۆكاری ئەوەی رێگە بە توركیا بدات سنوورەكانی باشووری رۆژهەڵات و باشووی وڵاتەكەی لە باكووری سووریا و هەرێمی كوردستان فراوان بكات، هێزێكی زۆری لەو ناوچانە بڵاوكردەوە.

بۆ یەكەمجار ئەنقەرە جیاوازیەكی یەلاكەرەوەی لە ململانێكانی لەو ناوچانە بە توركیا بەخشی، كە ساڵانێكی زۆر بوو لەگەڵ توركیا لەململانێدا بوون.

فڕین بە هەموو ئاڕاستەكان

ئەو تایبەتمەندییانەی فرۆكەی بەیرەكدار بۆ ئاسایشی توركیا سەرەكی بوون، توركیا توانی سوودی لێوەربگرێت، بەهۆی ئەو وەبەرهێنانە مامناوەندە رێژەییەی توركیا توانی پشت تەكنەلۆژیای سەبازی خۆی ببەستێت و گۆڕانكاری لە ململانێكان بكات. 

لە (2017) توركیا دەستی بەڕەوانەكردنی فڕۆكەی (تی بی 2) كرد، لە ماوەی پێنج ساڵ بۆ نزیكەی (20) وڵاتی رەوانەكرد، كە هەندێك هاوپەیمان و لە ئەوروپا هاوبەشینە، لەوانە (ئەلبانیا و پۆڵندا و ئۆكراینا) لە ئاسایای ناوەڕاست و باشوور (قبرغیزستان و پاكستان و توركمانستان)، لە ئەفریقیا (ئەسیوبیا و لیبیا و مەغریب و سۆماڵ و تونس) لە كەنداو (قەتەر) لە قەوقاز (ئازەربایجان).

هەرچەندە پاڵنەرەكانی ئەو گرێبەستانە هۆكاری بازرگانی و فاكتەری جیۆسیاسی لەپشت بوو، بەڵام بە شێوەیەكی نیمچە بەردەوام توركیا بەرژەوەندی ستراتیژی تێدا هەیە.

بەهۆی چارەنووسی ئەو گرێبەستانەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان، توركیا تەراوزی هێزی لە زۆربەی ململانێكان یەكلاكردەوە. 

لە (2020) حكومەتی لیبیا توانی لە تەرابلوس رێگە لە دەستدرێژیەكانی سەری بگرێت كە لەلایەن خەلیفە حەفتەرەوە بە پاڵپشتی رووسیا دەكرایە سەری.

لە ململانێكانی هەرێمی ناگۆڕ نۆكەرەباخ هێزەكانی سوپای ئازەربایجان توانی ناوچەی كەرەباخ لەبن دەستی هێزەكانی ئەرمینا دەربهێنن، كە نزیكەی (30) ساڵ بوو لە ژێر دەستیان دابوو.

لە پارێزگەی ئیدیلیبی سووری هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا رێگەی لە هێرشەكانی حكومەتی سووریا گرت.

لە ئەسیوبیا حكومەتی ئەو وڵاتە توانی بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركی رێگە لە یاخوبووەكانی گەلی تێگرای بگرێت، لە زۆربەی وڵاتەكانی تریش ئەنجامەكانی بەو جۆرە بوو، بەڵام بایەخی توركیا بە ئەسیوبیا تەنیا بازرگانی نەبوو، ئەنقەرە بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەدیس ئەبابا وەك میكانزمێك دادەنێت بۆ بەهێزكردنی هەژموونی خۆی لە ئەفریقیا و بەهێزكردنی هێزی بۆ رووبەڕووبوونەوەی میسر لە ململانێكانی لەسەر هەژموونی ئەو ناوچەیە بەكار دەهێنێت.

توركیا وەك یارمەتیدەرێكی دیار بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لەو وڵاتانەی داهاتیان كەم و مامناوەندە دەركەوت، بەڵام ئەوەش ئاڵنگەری نوێی لەبەردەمە.

وڵاتانی ئەسیوبیا و سۆماڵ و تونس فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركیان كڕیوە، بەڵام بەبێ پێداویستییە تەنكییەكان بۆ كارپێكردنی، ئەو وڵاتانە ئەنجامی یەكلاكەرەوەیان نابێت دژ بە دوژمنەكانیان، هەندێك جار لە بەكارهێنانی هەڵە دەكەن.

لە ململانێكانی تێگرای حكومەتی ئەسیوبیا، وڵاتانی جیهان رەخنەی توندیان لە ئەسیوبیا گرت بەهۆی ئەوەی بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركی هاووڵاتیانی سیڤلی بۆرودوومان كردووە، هەروەها رووداوە هاوشێوەكانی تریش دیدێكی لای هەندێك بەرپرسی ئەمەریكا دروستكردووە، كە توركیا بەشێوەیەكی هەڕەمەكی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بە وڵاتان دەدات.

لەگەڵ ئەوەشدا كێشەی گەورەتر ئەوەیە كاریگەری لەسەر وڵاتە ركابەرەكان هەیە، دەستوەردانەكانی لیبیا كاریگەری هەبوو لەسەر كاردانەوەی میسر و فەرەنسا و ئیمارات. 

كاتێك لە مانگی ئاداری (2020) فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركی ئاڕاستەی شەڕی ناوەخۆی لیبیای گۆڕی، میسر بە نا فەرمی هاوپەیمانی لەگەڵ قوبرس و یۆنان و فەڕەنسا و ئیمارات دروستكرد بۆ رێگری لە چالاكییەكانی توركیا لە رۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست، بەو دواییە ئەمەریكا هاوكاری سەربازی بۆ یۆنان بەهێز كرد وەك میكانزمێك بۆ رێگری دژ بە رووسیا، بەڵام لەهەمانكاتدا بە پلەیەكیش لەبەر توركیا بوو بەهۆی بەهێزكردنی سەربازی لەو ناوچەیە.

قەیرانی ئۆكراینا 

دیپلۆماسیەتی توركیا چەسپاندنی بەكارهێنانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بایەخی زیاترە، هەڵگری مەترسی زیاترە لە ئۆكراینا، لە (2019) كیێڤ فڕۆكەی (تی بی 2)ی كرێ و بۆ یەكەمجار لە دژی جوداخوازەكانی دونباسی كە لە (2021) لەلایەن رووسیاوە پاڵپشتی دەكرا بەكاری هێنا.

لەگەڵ هێرشی رووسیا بۆ سەر ئۆكراینا بەكارهێنانی فڕۆكەی بێفرۆكەوانی توركیا راستەوخۆ دژ بە هێزەكانی رووسیا دەستیپێكرد، فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی (تی بی 2) زیاتر (60) هێرشی سەركەوتووی بۆ سەر تانك و تۆپ و كاروانی سەربازی و تەنانەت شەمەندەفەری گواستنەوەی هاوكارییەكانیش كردووە، بۆچوونی بەهێز ئەوەیە هێرشەكان زۆر زیاترە لەو ژمارەیە بەڵام ئاشكرا نەكراوە.

سەبارەت بە پەیوەندی توركیا و رۆژئاوا چاوەڕوان نەدەكرا فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی بەیرەكدار ئەو رۆڵە ببینێت كە پێگەی بەرەنگاری كیێڤی بەرانبەر مۆسكۆ بەهێزكرد، لێكەوتەی گرنگی لێكەوتەوە.

فڕۆكەی بەیرەكداری توركی پێگەی ئەنقەرەی لەناو هاوپەیمانی ناتۆ گەیاندە ئاستێك چەندین ساڵە ئەو پێگەی نەبوو، هەروەها پەیوەندییەكانی لەگەڵ حكومەتە سەرەكییەكانی ئەوروپا ئاساییكردەوە لەوانەش فەڕەنسا. 

بەڵام شەڕی ئۆكراینا بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی چەندین پرسیاری نوێی ئاڵۆزی لەسەر پارێزگاری توركیا لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ مۆسكۆ دروستكردووە.

توركیا لە زۆر بوار ناچارە مامەڵە لەگەڵ رووسیا بكات، كە لە دەریای ڕەشەوە دەستپێدەكات بە سووریا تێدەپەڕێت دەچێتەوە بۆ ئازەربایجا، لەلایەنی ستراتیژەوە ئەنقەرە هەموو هەوڵێكی خستۆتە گەڕ بۆ ئەوەی كیێڤ نەكەوێتە ژێر دەسەڵاتی مۆسكۆ، ئەو هۆكارەش بۆ ئەوە كە دوژمنداری پۆتین بۆ سەر ئۆكراینا هەستی واقیعبینی لە ئەنقەرە قووڵكردۆتەوە، چونكە مۆسكۆ دوژمنێكی مێژوویی توركیایە، ئەنقەرە ئێستا لە هەموو كات زیاتر حیساب بۆ ئۆكراینا و وڵاتانی دەریای ڕەش دەكەن، بەو پێیەی هاوپەیمانی سیاسین دەكرێت گروپێكی بەهێز دروست بكەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی رووسیا لە باكووری دەریای ڕەش.

لەگەڵ ئەوەش دا ئەگەر پۆتین سەركەوت لە بەشێكی داگیركردنی ئۆكراینا، یاخود شكستی هێنا شكستەكەی رووسیا دەكەوێتە ئەستۆی توركیا، لە كۆتایی مۆسكۆ دەتوانێت ئەو شكستە بكات بە كارتێكی فشار دژ بە ئەنقەرە، بەمەش دەتوانێت زیان بە بەرژەوەندییەكانی توركیا لە سووریا بگەینێت، بۆ نمونە دەتوانێت ببێتە هۆكاری رووكردنی شەپۆلێكی پەنابەران لە ئیدلیبەوە بۆ توركیا، لەو دوایشە هەستی دژایەتی پەنابەران لە توركیا زیادی كردووە، هۆكارەكەشی بۆ ئەو قەیرانە ئابووریەیە كە رووی لە توركیا كردووە، ئەگەر ژمارەیەكی زۆریش پەنابەر روو لە توركیا بكەن ئەردۆغان رووبەڕووی فشاری گەورە دەبێتەوە، لە لایەكی ترەوە سەرۆكی رووسیا دەتوانێت سنوورێك بۆ هاوردەی توركیا دابێنێت، یاخود رێگە نەدات گەشتیاری رووسیا سەردانی توركیا بكەن، یاخود گازی سروشتی لەسەر توركیا بگرێتەوە، ئەو هەنگاوانە دەبنە رێگر لەبەردەم بووژاندنەوەی ئابووری توركیا و بانگەشەكانی دووبارە هەڵبژاردنەوەی ئەردۆغان لە ساڵی داهاتوو.

توركیا بە ئاشكرا رۆڵی خۆی لە چەكداركردنی ئۆكراینا راگەیاندووە، سەبارەت بەو فڕۆكانەشی داویەتی بە كیێڤ جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە ئەوە كۆمپانیای ئەهلی گرێبەستی كردووە نەك حكومەتی توركیا.

هەرچەند توركیا فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی داوە بە ئۆكراینا، بەڵام رۆڵی نێوەندگیریش دەبینێت، لە (10)ی مانگی ئادار لە ئەنتاڵیا میوانداری وەزیرانی دەرەوەی رووسیا و ئۆكراینای كرد.

توركیا ترسی شكستی رووسی زۆر كەمترە لە ترسی سەركەوتنی، چونكە بەشێكی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە رووسیا هاوبەشێكی بازرگانی سوود بەخشە، لەلایەكی تریشەوە توركەكان و رووسەكان لێكتێگەیشتنیان واژۆكردووە. 

ئەگەر پۆتین لە ئۆكراینا شكستی هێنا، لە دوای شەڕ توركیا لە دوای وڵاتانی وڵاتانی بەلتیق و پۆڵندا و بەریتانیا و ئەمەریكا لە سەرەتای ئەو لیستە دەبێت سزایان دەدات، ئامانجی كۆتایی ئەردۆغانیش خۆپاراستنە لە رووبەڕووبوونەوەی پۆتین كە دەتوانێت هەژموونی ئابووری بقۆزێتەوە،  تەنیانەت هێرشی ئەلیكترۆنینیش بكاتە بەربەست لەبەردەم هەڵبژاردنەوەی بە سەرۆك.

سەرەڕای ئەوەش ئەردۆغان ئۆلیگاریشەكانی رووسیا كە سزایان بەسەر سەپێندراوە بۆ توركیای راكێشان، بەو هیوای سەرمایەكانیان كاریگەری لەسەر بەهێزكردنی ئابووری توركیا هەبێت، ئەوەش دەكرێت بۆ توركیاش بازاڕێكی كڕینی خانووبەرە بۆ چینی ناوەڕاست  بڕەخسێنێت، چینی باڵای رووسیاش سوورن لەسەر پارێزگاری لە سامانەكانیان، بۆیە ستراتیژیەتی ئەردۆغان لە ئۆكراینا بۆ پێشكەشكردنی هاوكاری بۆ كیێڤ لەسەرەخۆیە، ئەوەش لە كاتێكدایە هەوڵدات پارێزگاری لە كەناڵە دیپلۆماسیەكان لەگەڵ پۆتین و سوودە ئابوورییەكانی رووسیا بكات، بەهۆی ئەو ئامانجە ئەردۆغان رەتی كردەوە سزاكانی رۆژئاوا بەسەر رووسیا بسەپێنێت، لەگەڵ ئەوەشدا توركیا بەردەوامە لە كڕینی نەوتی رووسی، بەپێچەوانەی وڵاتانی رۆژئاوا، لەلایەكی تریشەوە ئەنقەرە ئاسمانی وڵاتەكەی بەكراوەیی بەڕووی فڕۆكەی مەدەنی رووسیا هێشتەوە، لەوانەش ئەو ستراتیژیەتە دژ بە یەكە لەو قۆناغەی ئێستا لای پۆتین قبوڵكراو بێت، ئەگەری بەهێز ئەوەیە سەرۆكی رووسیا لەو قۆناغە لەگەڵ توركیا ناچێتە ململانێوە، بەتایبەت ئەردۆغان و ئۆلیگارشیەكانی رووسیا هۆكاری سەرەكی دەربازبوونی ئابووری رووسیان، بەڵام ئەگەر شەڕەكە درێژەی كێشا و فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی توركی بەردەوام بوو لە وێرانكردنی شوێنە سەرەكییەكانی رووسیا هاوشێوەی كەشتی مۆسكفا، ئەوكاتە رووسیا ئەو شەڕە بەڕاستەوخۆ لەگەڵ توركیا حیساب دەكات، فشارەكانی بۆ سەر ئەنقەرە دەستپێدەكات.

ئایا پەیوەندییەكانی دەرەوە بەبێ هەوڵ بەردەوام بووە؟

لەبەر ئەوەی شەڕی ئۆكراینا فشارەكانی لەسەر حكومەتی توركیا زیادكردووە بۆ ئەوەی ببێت بە بەشێكی بەهێز لە هاوپەیمانی رۆژئاوا، مامەڵەی ئەمەریكا تا ئێستا ئاڵنگەری تایبەتە بەرانبەر توركیا.

تەكنەلۆژیای سەربازی توركیا رۆڵی گەورەی هەبوو لە بەرەنگاربوونەوەی ئۆكراینا دژ بە رووسیا، ئەوەش پێگەی توركیای لەناو ناتۆ زیاد كرد. 

لەگەڵ دەستپێكردنی هێرشی رووسیا زۆربەی سەركردە ئەوروپییەكان پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئەنقەرە نوێكردەوە، لەوانە مارك روتیە سەرۆك وەزیرانی هۆڵندا، كە پێشتر لەگەڵ حكومەتی توركیا ناكۆك بوون، هەرچەندە پەیوەندی توركیا و ئەمەریكا وەك پێویست نییە، بەڵام بەڵێنی بەردەوامی هاوئاهەنگیان دا، جۆ بایدن لە ساڵانی (2013 و 2016) وەك جێگری سەرك لایەنی سەرەكی گفتوگۆ بوو لەگەڵ توركیا، بەڵام پەیوەندییەكان لە (2013) بەهۆی كودەتا سەربازییەكەی میسر تێك چوون، ئەردۆغان سەرزەنشتی باراك ئۆبامای كرد، وەك دەڵێن، "توركیا هاوپەیمانێكی گرنگی حكومەتی ئیخوان موسلمین بوو لە میسر، كە لەدوای بەهاری عەرەبی دەسەڵاتی گرتە دەست." لەو كاتەوە ئەردۆغان لە ئەمەریكا بێهیوا بوو، كە هاوكاری یەكینەكانی پاراستنی گەلی سەربە پارتی كرێكارانی كوردستان كرد، كە واشتن بە لایەنی سەرەكی تێكشكاندنی داعشی دادەنێنت.

ئەوكاتە بایدن بەڵێنی كە ئەوە تاكتیكێكی كاتی كاتییە، بەڵام لە واقیع بوو بەو سیاسەتەی ئێستا، لەبەرانبەردا بایدنیش بەهۆی  پاشەكشەی پێوەرە دیموكراسیەكانی توركیا لە ئەردۆغان بێهیوابووە، كە ئەوەش ئاڵنگەری ستراتیژیی و سیاسی ئەمەریكایە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها ئەردۆغانیش رەخنەكانیشی بەرانبەر سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما زیاتر كرد.

بە پشتبەستن بەوە هەوڵەكانی بایدن بۆ راكێشانی سۆزی ئەردۆغان لەو دواییە كاریگەری نەبوو، مانگێك دوای هێرشی رووسیا ئەردۆغان و بایدن لە برۆكسل كۆبوونەوە، ئەوەش لەكاتێكدا بوو پێشتر سەرۆكی ئەمەركیا رەتی كردەوە چاوی بە ئەردۆغان بكەوێت.

تەنانەت ئەگەر توركیا بچێتە ململانێی ئۆكرایناش، ئەگەرێك هەیە بایدن و سەركردەكانی ئەوروپا هەوڵدەدەن پێش هەڵبژاردنی ساڵی داهاتوو هیچ لێكنزیك بوونەوەك لەگەڵ ئەرۆدغان نەكەن.

هەرچەندە ئێستا وادەردەكەوێت كە پێدانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بە ئۆكراینا كاریگەری لەسەر چوونە پێشی ئەردۆغان هەیە، بەڵام سەركەوتنەوەی ئەردۆغان لەهەڵبژاردنی داهاتوو هێشتا ئەگەری بەهێز نییە، كە ئەگەر بچنە ململانێی هەڵبژاردنی ئازاد و ئابووری توركیا لە ساڵی داهاتوو بە ژمارە گەشەیەكی بەرچاو بەخۆیەوە نەبینێت.

هەرچەندە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان توركیا لەسەر گۆڕەپانی سیاسی جیهانی بەهێز كردووە، بەڵام ئابووریش زیاتر تووشی داڕوخان بوو، بەهۆی بەریەكەوتنی لەگەڵ پۆتین، یاخود زۆر بە سادەیی دەتوانین بڵێن بازاڕەكان خۆیان لە مامەڵەكردن لەگەڵ وڵاتێك دەپارێزن كە سەروەری یاسا تێیدا گاڵتەجاڕیە، ئەردۆغان دەبێتە هۆكاری لەدەستدانی هەژموونی ئێستای ئەنقەرە و ئاییندەی سیاسی.