Nuce Logo

جیمس دورسی

جووڵە سياسيەكانى ئەو دواييەى ئيمارات زۆر بەخێرايى ئەو وڵاتەى وەك  وڵاتێكى ناوچەيى بەهێز كرد، لەهەمان كاتیش ململانێكانى لەگەڵ سعوودییە زیادى كرد، بەهۆى ڕەخنەى هەندێك لە چاودێرانى سیاسى و چالاكوانانى رۆژئاوا لە پێشێلكردنى مافەكانى مرڤ لەو وڵاتە، هاوکات ئیمارات لەگەڵ ئەمریكا ناكۆكە.

لە كاتێدا پەرلەمانى ئەوروپا داواى لێكۆڵینەوەى لەگەڵ محەمەد ناسر رەئيسى دەكرد، بەهۆى ئەوەى سەرپەرشتيكردنى ئەشكەنجەدانى جەستەیى دوو هاووڵاتى بەریتانیى، كە سکاڵاشیان لە دژى تۆماركردووە، بەڵام هەفتەى رابردوو رەئیسى كرایە بەرێوەبەرى داهاتووى پۆليسى ئینتەرپول، بەڵام ئیمارات هەر زوو ئەو تۆمەتانەى درابووە پاڵى رەتيكردەوە و بەكەسێكى لێهاتووى خاوەن ئەزموونى (40) ساڵەى وەسف كرد، دواتريش باڵیۆزخانەى ئیمارات لە لەندەن رایگەیاند، "ئەوان پابەند دەبن بە پارێزگاريكردن لە خەڵك، وڵاتەكەشیان لە هەموو شوێنێك ئارامترە و یاساكانى جیهان بە بۆ نەهێشتنى تۆڕەكانى تاوان مۆدێرنترین شێوە لە وڵاتەكەيان جێبەجێ دەكەن".

رەئیسى لە كۆبوونەوەى دەستەى پۆلیسى نێوەدوڵەتى كرا بە بەڕێوەبەرى پۆلیسى ئینتەرپول، چەند هەفتەیەك پێش ئەو پۆستە نوێيە، ئیمارات بووە ئەندامى ناهەمیشەیى ئەنجومەنى ئاسایشى سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان، توركیاش بە گەورەترین پێشێلكارى سیستەمى ئینتەرپوڵ تۆمەتباركرا.

چالاكوانانى مافى مرۆڤ ترسیان لەوەیە رەئیسى پۆستە نوێيەكەى بۆ شەرعییەتدان بە پێشێلكارى دەسەڵاتە چەوسێنەرەكان بەكار بهێنێت، هەركەسێك هێڵى سوورى لەسەر بوو لە رێگەى ئینتەرپولەوە دەستگیرى بكات و رادەستى نەیارە سیاسییەكانى بكاتەوە، بەر لە هەڵبژاردنى رەئیسیش ئیمارات چوار كەسى ئۆپۆزسیۆنى وڵاتەكەى وەك تیرۆریست ناساندووە، بۆیە ئەو كارانەى ئیمارات ترسى لاى چالاكوانان دروستكردووە.

رۆژێك دواى هەڵبژاردنى رەئیسى، محەمەد بن زاید بۆ ئاسایكردنەوەى پەیوەندییەكانى سەردانى ئەنقەرەى كرد، كە ماوەى (10) ساڵ بوو بە هۆى پشتیوانى توركیا بۆ راپەڕینە جەماوەرییەكانى بەهارى عەرەبى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و هاوكارى باكورى ئەفریقیا و ئیسلامى سیاسى ناكۆك بوون.

ئەو نزیكبوونەوە بەشێكە لە هەوڵێكى فراوانتر لەلایەن نەیارەكانەوە لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست، هەر یەك لە ئەمریكا و چین و رووسیا پاڵنەر بوون بۆ دانانى سنوورێك بۆ ئاڵۆزییە ناوچەییەكان و رێگرى لە دەرچوونى ململانێكان لە ژێر كۆنتڕۆڵ.

ناكۆكييەكانى ئيمارات و توركيا لەسەر چەند دۆسيەك بوو، لە شەڕى لیبیا و سووریا لە دوو بەرەى بەرانبەر يەكتر بوون، لەسەر ناكۆكييەكانى دەرياى ناوەڕاست ئيمارات لەگەڵ چەند وڵاتێك دژ بە توركيا وەستايەوە.

لەو قۆناغە هەوڵەكانى ئیمارات پێچەوانەى دەستكەوتى راپەڕینەكانى بەهارى عەرەبوو كە توركیا پاڵپشتى دەكرد، هەر ئەو راپەڕينەش بوو حوسنى موبارەكى لە میسڕ لەسەر دەسەڵات لادا، كاتێكيش لە هاوينى (2016) هەوڵى كودەتاى سەربازى درا، توركیا ئیماراتى تۆمەتبار دەكرد دەستى لەو كودەتايە هەيە، كە ویستیان ئەردۆغان لە دەسەڵات دوورخەنەوە.

بەر لە كشانەوەى ئەمريكا لە ئەفغانستان، ئەمريكا و توركيا لە گفتوگۆدا بوون بۆ بەڕێوەبردنى فڕۆكەخانەى كابول، بەڵام دواتر بزووتنەوەى تاڵيبان گەڕايەوە سەر دەسەڵات، جارێكى تر قەتەڕ هاتەوە ناو گفتوگۆكان بۆ بەڕێوەبردنى ئەو فڕۆكەخانەيە، ئيمارات هەوڵى دا توركیا و قەتەڕ لە بەڕێوەبردنى فڕۆكەخانەى كابوول دوور بخاتەوە، بەڵام تاڵيبان دەستبەردارى قەتەڕ نەدەبوو، لەلايەكى تريشەوە ئيمارات هەوڵدەدات سووریا بگێڕێتەوە ناو جیهانى عەرەبى تاوەكو لەم رێگەيەوە سووریا بكاتەوە ئەندام لە كۆمكارى وڵاتانى عەرەبى، كە ژمارەیان (22) دەوڵەتە، بۆ ئەوەى هاوكارى ئاوەدانكردنەوەى سووریا بكەن، هەروەها بەشار ئەسەد رازى بكەن لە ئێران دوور بكەوێتەوە، كە سیاسەتى ئەمریكاش گۆشەگیركردنى ئێرانى گرتۆتەبەر، هەر لەو هەفتەیەش ئیمارات گرێبەستى وزەى خۆرى لەگەڵ ئەردەن و ئیسرائیل واژۆكرد، بەڵام سعوودییە هەوڵى دەدا ئەو گرێبەستە شكست پێ بهێنێت.

لەگەڵ سەردانى محەمەد بن زاید بۆ توركیا، تەحنون بن زاید راوێژكارى شانشینى ئیمارات گفتوگۆى وڵاتەكەى لەگەڵ بەرپرسانى باڵاى ئێران دەستپێكرد.

ئەو جووڵا دیپلۆماسیانە پێگەى ئیماراتى وەك هێزێكى كاریگەر لەسەر گۆڕەپانى نێودەوڵەتى دەستپێكردووە، ئەوەش بۆ رێگرییە لەو  ئاڵنگەرييەى بەردەم ئەو دەوڵەتە بچووكە، كە گیرۆدەى ژمارەى كەمى دانیشتووان بووە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو جووڵانە دانانى سنوورێكە بۆ ئەو ئاڵۆزیى و ناكۆكییانەى كە نەبووە هۆى كۆتاییهێنان بە لایەنە ناكۆكەكان و كەمكردنەوەى ململانێكان.

كاتێك سعوودییە و ئیمارات گەمارۆى ئابوورییان خستە سەر قەتەڕ، ئەمریكا بنكەى سەربازى لەو وڵاتە فراوان كرد، دواى سێ ساڵ و شەش مانگ گەمارۆكەیان هەڵگرت، ئێستا بە دوور دەزاندرێت توركیا ئەو بنكەیە داخات، چونكە یەكێك لە داواكارييەكانيان لەو وڵاتانە داخستنى ئەو بنكەیە بوو.

هۆكارى رازى بوونى توركيا لەو قۆناغە، ئەردۆغان ئێستا پێویستى زۆرى بە وەبەرهێنانى ئیماراتە لە وڵاتەكەى، چونكە پێیوایە چڵە زەیتوونى ئابوورى محەمەد بن زاید هۆكارێكە بۆ بووژانەوەى ئابوورى وڵاتەكەى، كە تا ئێستا هەڕەشەى دابەزینى زیاترى لەسەرە، بۆتە هۆى ناڕەزایى شەقامى توركى، لە هەمان كاتیش ئۆپۆزسیۆن هەوڵدەدات ئەو شكستە ئابوورییە بقۆزێتەوە بۆ خستنى ئەردۆغان لە هەڵبژاردنى داهاتوو.

ئيمارات زۆر باش لە دۆخى ئابوورى توركيا تێگەيشتووە، بۆيە دواى چەند كاتژمێرێك لە كۆبوونەوەى ئەردۆغان محەمەد بن زاید، ئیمارات رایگەیاند، سندوقێكى وەبەرهێنان بە بڕى (10) ملیار دۆلارى ئەمریكا لە توركیا بۆ وەبەرهێنان لە كەرتى وەزە و خواردن و تەندروستى گۆڕینى باردۆخى ئابوورى توركیا دادەمەزرێنێت، لەهەمان كاتيش ئەگەرى ئەوە هەیە ئابوورى ئیمارات لە بەندەرەكانى توركیا ببێتە بەهێزكردنى تۆڕى بەڕێوەبردنى بەندەرە جیهانییەكان لە كۆمپانیاى دوبەى جیهانى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست.

سەرەڕاى ئەمەش بەرپرسانى ئێرانى رایاگەیاند، "ئەو جووڵانەى ئیمارات وایكرد رێڕەوێكى نوێى گواستنەوە لە ئیماراتەوە بەرێگەى ئێران بۆ توركیا بكرێتەوە"، دواى دوو رۆژ لە سەردانەكەى محەمەد بن زاید یەكەم كەشتى ئیماراتى لە شاریقەوە بە رێگەى بندەرى شەهید رەجائى ئێران گەیشتە مێرسنى توركیا.

لەسەر داهاتووى وڵاتەكەى ئەردۆغان پێشبینى دەكات وەبەرهێنانى ئیمارات كاریگەرى لە بووژانەوەى ئابوورى هەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا قەتەڕ بەو جۆرە ناوەستێت، هەوڵدەدات هەژموونى خۆى زياتر بكات، ئێستا ئەو وڵاتە بە بڕى (22) ملیار دۆلارى ئەمریكى لە توركیا وەبەرهێنانى هەیە، دەكرێت لەو قۆناغەى ئێستا وەبەرهێنانى لەو وڵاتە زیاد بكات.

تا ئێستا خاڵێك هەيە لە ئاساييبوونەوەى نێوان ئيمارات و توركيا ديار نييە، چونكە ئەندازەى ئەو باجە سیاسییە دیارنییە ئەردۆغان لە بەرانبەر پاڵپشتى ئابوورى ئیمارات داویەتى، پێشتر لە قۆناغى یەكەمى ئاساييبوونەوە لە سەر داواى ئیمارات و میسڕ چالاكییەكانى ئیخوان موسلمینى لە ئیستەنبوڵ راگرتووە، بەڵام رەتیكردەوە دەریان بكات، یاخود رادەستى میسڕیان بكاتەوە.

ئەگەرى ئەوەش هەیە ئەردۆغان بێهیوا بووبێت لە هەوڵە تەنياكانى، بۆیە ناچاربوو دووبارە پەیوەندییەكانى لەگەڵ ئیمارات دەستپێدەكاتەوە، بەڵام سوودیشى نابێت، چونكە ئەوەش دەبێتە بەربەست لە بەردەم ئەو دەستكەوتە سیاسیانەى لە ئاشتەوایى ئیمارات دەستى دەكەوێت، جەنگیز چاندار رۆژنامەنووسى دیارى تورك دەڵێت، "ئابوورى توركیا لە خراپترین دۆخە، بەڵام سیاسەتى دەرەوەى توركیا تا ئێستا دەرفەتى لەبەردەم ئەردۆغان واڵا کردیە تا خاڵى تر تۆمار بكات".

چاندر لە بەشێكى ترى قسەكانى ئاماژە بەوە دەكات، "دۆخى ئابوورى زۆر خراپە، ئەوە دیارە ئەردۆغان لە رووى سیاسیەوە داڕوخاوە، بۆیە ئەگەرى ئەوەشى هەیە ناوى لەو پێشكەوتنانەى سیاسەتى دەرەوەى وڵاتەكەى رەشبێتەوە".

لەسەر ئەرزى واقیع ئەردۆغان بە چەند رێگەیەك هەوڵدەدات دووبارە هەژموونى خۆى فراوان بكات، لە لایەك پەیوەندییەكانى لەگەڵ میسڕ و سعوودیە و ئیسرائیل و ئیمارات ئاسایى بكاتەوە، لە لایەكى تریشەوە هەوڵدەدات لە رێگەى بڵاوكردنەوەى كارى رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانى وڵاتەكەى دەرفەتێك بۆ هەژموونى خۆى لە ئازربیجان و كازاخستان و قیزغستان و ئۆزبەكستان كە ژمارەى دانيشتووانيان نزیكەى (170) ملیۆن كەسە بڕەخسێنێت.

یەكێكى تر لە دەستكەوتە سیاسییەكانى ئاشتەواى توركیا و ئیمارات، ئەوەیە ئەگەرى هەیە لە ململانێكانى لیبیا، توركیا سوود لەو ئاشتەواييە وەربگرێت، چونكە بەسەر لایەنە ناكۆكەكانى ئەو وڵاتە دابەش ببوون، بەڵام هەڵبژاردنەكانى لیبیا كە بڕیارە لە كۆتایى ئەو مانگە ئەنجام بدرێت، ئیمارات گرەو لەسەر دوو كەس دەكات، خەلیفە حەفتەرى بەرپرسى سوپاى ئەو وڵاتە و عارف نایز كە باڵیۆزى پێشووى لیبیا لە ئیمارات، كە سەرۆكایەتیى كۆمەڵەى ئیماراتى دەكرد بۆ بڵاوكردنەوەى میانڕەوى، ئەو گرووپە یەكێك بوو لەو گرووپانەى ئیمارات دروستیكرد بۆ رووبەڕووبوونەوەى پیاوانى ئایینى، كە قەتەڕ پاڵپشتى دەكردن.

راپۆڕتەكان ئاماژە بەوە دەكەن لێكنزیكبوونەوەى توركیا و ئیمارات، هەژموونى توركیا لە لیبیا كەم ناكاتەوە، چونكە لە ماوەى رابردوو حەفتەر  كورەكەى بە جیا بۆ توركیا و ئیسرائیلى ناردوو، داواى پاڵپشتى لەو دوو وڵاتە كردووە، دواى ئەو سەردانەش لە هەنگاوێكى نوێدا حەفتەر لەو هەفتەیە حەوت هاوڵاتى توركیاى ئازاد كرد، كە ماوەى دوو ساڵ بوو دەستگیرى كردبوون.