Nuce Logo

محەممەدى حاجى محمود، سكرتێرى حيزبى سۆشياليستى ديموكراتى كوردستان، لە بارەى کۆبوونەوەى سەرجەم لایەن و پارتە سیاسییەکانى کوردستان لە سەرۆکایەتیى هەرێم بە سەرپەرشتى نێچیرڤان بارزانى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان، بە هەنگاوێکى گرنگى دەزانێ بۆ یەکخستنى نێو ماڵى کورد، هەروەها لە کۆبوونەوەکەشدا پێشنیارى دروستکردنى ئەنجوومەنێکى سیاسى کردووە و وەک خۆى دەڵێت،  لە كۆبوونەوەى (8-4-2021) داوامانکرد ئەو كۆبوونەوانە بەردەوام بێت، من پێشنيارى ئەوەم كرد، پێويستمان بە ئەنجومەنێك هەيە، ئەنجوومەنەكە وەك ئەنجومەنى سياسى، يا راوێژكارى بێت و هەموو پارتەکانى کوردستان لە خۆى بگرێت.

ئەم قسانەى محەممەدى حاجى محمود لە میانەى دیمانەیەکى دا لە (10-4-2021)دا لەگەڵ کوردستانtv، باسى لەوەشکرد کە، نێچیرڤان بارزانى لە کۆبوونەوەکەدا باسى لە سەردانییەکەى بۆ فەرەنسا کرد، کە لەسەر داواى کۆشکى ئێلیزێ بووە، بە ئامانجى چارەسەرکردنى دۆخى عێراق و پەیوەندییەکانى نێوان هەرێم و بەغدا و پرسى هاوکاریکردنى ڕۆژئاواى کوردستان.

دەقى دیمانەى محەممەدى حاجى محمود، سكرتێرى حيزبى سۆشياليستى ديموكراتى كوردستان:

ــ كۆبوونەوەى رۆژى پێنج شەمەى لايەنە سياسيەكانى كوردستان چ ئەنجامێكى هەبوو؟

محەممەدى حاجى مەحمود: لە ڕاستيدا جێگەى نيگەرانيیە کە هەموو كورد چاوەڕێى ئەوە بێت كورد خۆى بۆخۆى كۆببێتەوە، ئەمەش ببێتە مانشێتى رۆژنامە و تيڤيیەكان، ئەوە چيیە كورد خۆيان كۆبووينەوە، من پێموايە كارێكى ئاساييى و ياساييە. كارێكى نیشتمانى و نەتەوەييە، کە دەبێ وەک هێزە سياسيەكان ميكانزمێكيان هەبێت هەميشە كۆببنەوە، بۆ كۆنەبنەوە؟ ئێستا كۆدەبینەوە خەڵك بەنامۆى دەزانن چۆن كۆبوونەوە؟ لە ڕاستيدا دەبێ كۆنەبوونەوە نامۆ بێت، بۆيە من پێموايە دەبێ نابێ هەموو خەڵك چاوەڕێى ئەوە بێت، كە هێزە سياسیيەكان كۆببنەوە و بڕيارێك بدەن، دەبوايە ئەو بابەتانە زۆر بە ئاسايى برۆيشتايە، بەڵێ كۆبوونەوەى رۆژى پێنجشەممە لەسەر داواى نێچيرڤان بارزانى سەرۆكى هەرێمى كوردستان كرا، هەموو هێز و لايەنە سياسيەكان بەشدارییان کرد، كە ماوەيەكە دابڕاوين لە يەكتر، بەهۆى كۆرۆنا و عينادى و كێشەى ناوخۆیى، لەگەڵ هەموو ئەوانەدا  ئەوە كارێكى باشبوو هەموومان لە هۆڵێكدا كۆبووينەوە، دەستخۆشى لە كاك نێچيرڤان دەكەين كە توانى هێز و لايەنە سياسيیەکان كۆبكاتەوە.

ــ لە راگەێیندراوى کۆبوونەوەکەى سەرۆکایەتیى هەرێم دا هاتووە، کە دەڵێ کۆبوونەکەکە لە كەشێكى ڕاشكاو كراوە و نيگەرانييەكان خرانەڕوونە، كێشە و نيگەرانيەكان چين؟

محەممەدى حاجى مەحمود: هيچ بەياننامەيەك لە كۆبوونەوەيەکەدا بڵاونەكرايەوە، تەنيا سەرۆكايەتیى هەرێم لە ئەنجامى كۆبوونەوەكە شتێكيان نووسى بوو. ئەسڵى بابەتى كۆبوونەوەکە بۆ ئەوە بوو، بەرێز كاك نێچيرڤان بارزانى سەردانى پاريسى كردبوو، لەگەڵ حكومەتى فەرەنسادا كۆببوونەوە، لەسەر داواى ئەوان، لەسەر دۆخى كوردستان و عێراق و ناوچەكە، بۆ چارەسەرەكان و پرس و ڕاكردن بەيەكتركردن، هەروەها هەنگاونان بۆ داهاتوو، چ كارێك بكرێت و چۆن بكرێت، هەروەها كۆبوونەوەكانى شاندى ستراتيژیى ئەمەريكى - عێراقى. باسى گۆڕانيكارييەكان و حكومەتى ئەمريكا کرا، كە ئيدارەى ئەمەريكا بەرنامەيەكى نوێى هەيە، لەو هەلومەرجانەى كە دەگوزەرێت كورديش پێويستە بەرنامەيەكى بۆخۆى هەبێت، كورد لە رووداوەكان جێ نەمێنێت، لەگەڵ دۆخەكان بڕوات، زياتر بابەتەكان بۆ ئەوە بوو، کە كورد لە بوارى ديپلۆماسى و پەيوەنديیەكان و يەكخستى ماڵى كوردیى كارى لەسەر بكرێت. لەسەر پرسى بوودجە و مووچەى هەرێم، ياخود تێپەڕاندنى ئەو بودجەى لە عێراق دا دواى ماوەيەكى زۆر لە ململانێ و بە سياسيكردن، كە كرا بە دەستكەوتى گەورە، ڕەنگە ئەوانە بابەتى زۆر گەورە نەبن، بەڵام باسکران.

ــ جەنابت باسى سەردانى سەرۆكى هەرێمت كرد بۆ فەڕەنسا، ديارە نامەيەكى پێيە کە ئێستا لە بەغدايە، لەوانەيە سەردانى كوردستانى سوورياش بكات، ئەو رۆڵەى فەرنسا دەیبينێت چيیە، ئایا چە گۆڕانكارييەك لە عێراق و ناوچەكە بەڕێوەيە؟

محەممەدى حاجى مەحمود: فەڕەنسا لە دونيادا وڵاتێكى گرنگە لە جیهان و ناوچەكە و رۆژهەڵاتى ناوەڕاست، يەكێكە لەو پێنج ئەندامە هەميشەيى ئەنجوومەنى ئاساييش، مافى ڤيتۆى هەيە، واتە هيچ بڕيارێك لە هەموو دونيا بەبێ فەڕەنسا ناڕوات، چونكە پێنج دەوڵەت هەيە مافى ڤيتۆى هەيە يەكيان فەڕەنسايە، فەڕەنسا كاريگەرى گەورەى هەيە. فەڕەنسا لە كۆنەوە دۆستى كورد بووە، کاتێکیش لە (1988) بە كيمياوى لە هەڵەبجەدا درا، فەرەنسا پێشوازى لە شاندى كورد کرد و شاندى عێراقى دەركرد لەو كۆنفراسەکە، دواى ئەوانە رۆڵى  فرانسۆ ميتران و دانیال میتران دێت لە دەرکردنى بڕيارى (688)ى نێودەوڵەتى و  پاراستنى هەرێمى كوردستان، فەڕەنسا لە زۆر بابەت رۆڵى كاريگەرى هەبووە، ئێستاش فەرەنسا يەكێكە لەو دەوڵەتانەى لە ناوچەكە و ئەمەريكا و ئەوروپا رۆڵى كاريگەرى هەيە. بۆيە پێموايە فەرەنسا يەكێك بوو لەو دۆستانەى دواى ئەو گەلەكۆمەى لە كورد كرا لە دواى ريفراندرۆم، فەرەنسا ئەو دەرگايەى كردەوە، توانى جارێكى تر ئەو ئابلۆقەيە لەسەر خەڵكى كوردستان و هەرێمى كوردستان لابات، ئەوانە هەنگاوى گرنگبوون فەڕەنسا كردوونى.

 بۆيە پێمانوايە فەرەنسا رۆڵى گرنگى هەيە و دەيەوێت کار لەسەر چارەسەرى كێشەكانى كورد چە لەگەڵ سووريا چە لەگەڵ بەغدا بكات، بانگهێشتى نێچيرڤانى بارزانى و شاندى ياوەرى بۆ فەرەنسا، تاوەکو بزانن رۆڵى چى دەبێ لە هاوكاریکردنى كورد لە رۆژئاواى كوردستان، بەتايبەت  لەگەڵ مەزڵوم كۆبانى، کە ئێستا يەكێكە لە بڕياردەرانى ڕۆژئاوا. لەگەڵ عێراقيش هەوڵى چارەسەرکردنى كێشەى كورد بدەن، هەروەها لەگەڵ كێشەى سوننە. هەموو ئەوانە لەو باسانە بوون کە سەرۆكى فەرەنسا لەگەڵ سەرۆكى هەرێم باسى لێوەكردوون، وە چوونى بۆ بەغدا بۆ ئەوەیە تا ئەو نامەى پێيە كە چۆن دەست پێ بكەن، رەنگە هەمان نامەشى بۆ رۆژئاوا و سوورياش پێ بێت.

ــ باسى دیالۆگى نیشتيمانى لە عێراق دەكرێت، كە چەند رۆژێك پێش ئێستا مستەفا كازميش باسى ئەو دیالۆگەى كرد، ئەو دیالۆگە نیشتمانییە هيچ ئەنجامێکى دەبێت، ئێمە دەزانين دۆخى عێراق چۆنە، رێكکەوتنى شنگالى پێ جێبەجێ ناكرێت، دۆخى ناوچە جێناكۆكەكانى پێ چارەسەر ناكرێت، حەشدى شەعبى هەڕەشە دەكات، ئيتر دیالۆگى نیشتمانى چۆن دەكرێت؟

محەمەدى حاجى مەحمود: پرسى سەرۆك وەزيران و مەسەلەى پێكهاتەكان لە عێراق دا، من پێموايە عێراق تەنيا دەوڵەت نييە هەموو شتێكە، عێراق ناتوانێت وەك پێويست بڕيارەكانى خۆى جێبەجێ و دەستوور جێبەجێ بكات، بڕيارەكانى حكومەت جێبەجێ بكات. بينيتان لەو ماوەیە دوو هێزى سەربازى، بەبێ گوێدانە حكوومەت و سەرۆك وەزیران مانۆڕى سەربازییان لە بەغدا ئەنجامدا، لە ناو مانۆڕەكە دەيان سوكايەتييان بە سەرۆك وەزيران کرد. سەرۆك وەزیران چەند جارێك هەندێ خەڵكى گرت لەوان، بەڵام ئەوان لە زيندانەكان خەڵكى خۆيان دەرهێنان بەبێ ئەوەى پرسى سەرۆک وەزیران بكەن، هەلومەرجى كێشەكانى ئێران و ئەمەريكا کازمى كردووە بە سەرۆك وەزيران، ئەگينا بەپێى دەستوور و ياساكان دەبێت گەورەترين كوتلە حكوومەت پێكبهێنێت، بەڵام لەبەر كێشەکانى ئەو دوو وڵاتە مستەفا كازمى- یان داناوە، بەڵام بە مەرجێك بەگوێى ئەوان بكات ئەو هێڵە سوورەى بۆيان داناوە نەيبەزێنێت، ئەگەرنا وەك عادل عەبدولمەهدى لاى دەبەن.

 حیزبەکان رۆڵیان هەيە لە ئاراستەکردنى ئەندام پەرلەمانەکانیان، ئەوان پێيان دەڵێن چ بڕيارێك بدەن، بەڵام كاتێك لە پەرلەمان بڕيارێك دەدرێت، ئەندام پەرلەمانەكان فايلەكان دەبنەوە بۆ مەكتەبى سياسيەكان و لەوێ بڕيارى کۆتایى دەدرێت.

بۆیە من پێموا نییە سەرۆك وەزيران هيچ دەسەڵاتێكى هەبێت، بەڵکو گيرۆدەى دەستى هێزە جۆراوجۆرەكانى وەك حەشدى شەعبى و لايەنەكانى ترە، باوەڕ ناکەم شتێكيان پێ بكرێت، ناتوانن دەستور و ياسا و دادگا جێبەجێ بكەن، هیچیان پی ناکرێ، چونكە ئێستا عێراق بڕيارەكانى لە ناو عێراق نادرێت، بڕيارەكانى عێراق لە دەرەوەى عێراق دەدرێت، عێراق يا پەرلەمانى عێراق نەيتوانيوە رێكکەوتنى توركيا و سەددام حوسێنى ساڵى (1984) هەڵوەشێنێتەوە. سوپاى توركيا بە فەرمانى پەرلەمانى توركيا دێتە عێراق، عێراق نەيتوانيووە رێكکەوتنى جەزائير هەڵوەشێنێتەوە، كە ناوچەيەكى زۆرى كوردستانى باشوور كەوتە دەستى ئێران، زۆرشتى تری لەو جۆرە، پەرلەمان نەيتوانيوە بەدواى بابەتە سەرەكيیەکان بگەرێت، چونكە هيچ بڕيارێك لە ناو عێراق نادرێت، هەمووى لەدەرەوە  بڕيارەكان جێبەجێ دەكرێت، عێراق لە شنگال ناتوانێ بڕيارەكانى جێبەجێ بكات، لە ناو بەغدا ناتوانێ جێبەجێى بكات، بۆيە پێموايە عێراق ئەو هێز و توانايەى نیيە، كە خەڵك لێى چاوەڕوان دەكات.

ــ ئەوەى بەردەوام دەیبيستين، كە لايەنى سێيەم بێتە ناو گفتوگۆكانى عێراق، ئەگەر فەرەنسا بەنموونە وەربگرين، فەرەنسا دەتوانێ وەك لايەنى سێيەم لەگەڵ نەتەوەيەكگرتووەكان فشار لە حكوومەتى عێراق و لايەنەكان بكەن، ئايا دەتوانن عێراق لە باوەشى وڵاتانى دراوسێ دەربهێنن و كێشەكان چارەسەر بكەن؟ 

محەممەدى حاجى مەحمود: پێموانيە وا ئاسان بێت، چونكە عێراق يەك دەنگ و يەك رەئى نيیە، عێراق هێزى جياجياى تێدايە، زياتر لە حەفتا هەشتا هێزى جياوازى تێدايە، بڕواناكەم ئەوانە بە ئاسانى بتوانن بڕيارەكانى حكوومەتى عێراقى جێبەجێ بكەن، حكوومەتى عێراقى خۆى حكومەتێكى لاوازە، ناتوانێت بڕيارەكان جێبەجێ بكات، ئەو رووداوانەى لە عێراق و ناوچەكە دەگوزەرێت، حكوومەتى زەليلى دەستى هێزە سياسيەكان کردووە.

ــ سەبارەت بە ناوخۆى كوردستان كێشەى ئێستا چيیە؟ ناكۆكيەكانى يەكڕێزى چييە؟ بەتايبەت دواى رێفراندۆم و (16) ئۆكتۆبەر؟ كێشەى جەوهەرى چييە؟

محەممەدى حاجى مەحمود: لە ڕاستيدا كێشەكان پەيوەندى بە رابردوويیەكى دوور و درێژ و قووڵ و خوێناوى و ناوخۆش هەيە، ئەوە خاڵى یەکەم، خاڵى دووەم، تموحى حزبايەتى و يەكتر قبوڵكردنيش كاريگەرى لەسەر ئەو پرسە هەیە، ڕەنگە ئەجنداى دەرەكيش كاريگەرى هەبێ، بەڵام ئەجنداى دەرەكى ئەگەر خۆمان رێگەى بۆ خۆش نەكەين باوەڕ ناكەم هەبێت، بۆيە ئەوانە هەمووى كێشەن، وایكردووە ماڵى كوردستان و  حزبە كوردستانيەكان ناكۆك بن، بەتايبەتى ڕوو لە يەكێتیى نشتيمانى كوردستان و پارتى ديموكراتى كوردستان دەكەم، ئەگەر ئەو دوو هێزە تەبابن و رێكبن، لە سەدا حەفتاى كێشەكانى هەرێمى كوردستان چارەسەر دەبێ، چونكە ئەو دوو هێزە بە حوكمى مێژوويى و هێز  و ئابوورییان و بوونیان لە ناو هەموو  جومگەكانى خەڵكى كوردستان، كێشەى ئەوان دەبێتە كێشەى خەڵكى كوردستانیش، بەڵام كێشەى هيچ هێزێكى تر نابێتە كێشەى خەڵكى كوردستان. 

ـــ وەک دەیبينين حكوومەت لە سێ لايەنى سەرەكى پێكهاتووە، پارتى و يەكێتى و گۆڕان، بەڵام نوێنەرەكانيان لە بەغدا دژى ئاراستەى حزبەكانيانن دەجوڵێنەوە، دژى مافە ستراتيژييەكانن، لەسەر بودجە و لە هەندێك بابەتى تر دەيبينين، ئەوە تا چەند كاريگەرى نەرێنى هەيە؟

محەممەدى حاجى مەحمود: من لەگەڵ ئەوە نيم سێ لايەنى سەرەكى بن، ئەگەر سێ لايەنى سەركى بن ناهێڵن كێشە دروست بكرێت لە كوردستان، لەوانەيە ئەم سێ لایەنە قەبارەيان زياتر بێ لە حیزبەكانى تر، چونكە هيچ لايەنەكى سەرەكى نييە لە كوردستان، سەرەكى ئەوەيە لە زاخۆ تا خانەقين، لە تەوێڵەوە تا مەخموور لە حاجى ئۆمەرانەوە تا دووز خاوەنى خاوەن بڕيار بێت، لەبەر ئەوە باوەڕناكەم هیچ حیزبێک هێزى سەرەكى بێت، هەريەكەو بەشى خۆى هەيە لەو وڵاتە، ئەوە يەكێك بێت لە كێشەكان. ئەو هێزانە لەكاتێکدا كە حكوومەتيان پێكهێنا لەسەر بنەمايەكى وا نەيانكردوە، خەڵكەكەى خۆيان وا ڕانەهێناوە كە بەشداريكردن و نەكردن دوو شتى جياوازە، تەنانەت لە كوردستان ياساى ئۆپۆزسيۆن نيیە، واتە ئێمە نە ئۆپۆزیسيۆنمان وەك ئۆپۆزیسيۆنە، نە دەسەڵاتمان وەك دەسەڵاتە، لەو رۆژانە پاپا هاتە كوردستان، نەخشەيەكى كوردستان دروستكرا، ئۆپۆزیسيۆنى توركيا لە حكوومەتى توركيا توندتر بوون لە سەر خەڵكى كوردستان، ئەگەرچى ئەوان دژى توركيان، بەڵام باخچەلى و حیز بكەى بايكاڵ هەرچى بەدەميان هات گوتيان، هێشتا ئەردۆغان و حکوومەتەکەى هێواشتر بوون، ئۆپۆزیسيۆنى ئێمە نە لە حكوومەتە و نە لەدەسەڵات، حكوومەتيش هەروا، لەبەر ئەوە پێموايە ئێمە نەمانتوانيووە هێڵە گشتيیە سەرەكييە رێكبخەين، ئۆپۆزیسيۆن كامەيە و دەسەڵات كامەيە.

ــ جەنابت پێتوايە ئۆپۆزسيۆن لەسەر  پرسە ستراتيژى و نیشتمانیيەكان كۆك نين؟ ئەگەر كۆك بوايە، هەوڵنادەن هەرێم نەمێنێ، بەشێ لە ئۆپۆزیسيۆن دەڵێن نابێ قەوارەى سياسى هەرێم بمێنێ، ئەوە لە كوێ كۆكيیە؟ كام كۆكیيە؟ بۆ نموونە رێكخەرى بزووتنەوەى گۆڕان داوا لە پەرلەمانتارەكانى لە بەغدا دەكات، يان بێنە ژێر چەترى بزووتنەوەى گۆڕان يان خواتان لەگەڵ ياخود دژى ئاستە نیشتمانیيەكان نەبن؟

محەممەدى حاجى مەحمود: ئەوە راستە، بەڵام ياساى پەرلەمان وايكردووە حیزبەكان دەسەڵاتيان لەسەر ئەندام پەرلەمانەكانى خۆيان نەبێت، ياساى پەرلەمان ياسايەكى هەڵەيە کە ئێستا لە عێراق دا هەيە، هەڵەى زیاتریش لەوە كراوە، من بينيوومە حیزبەكە بەشێكى داواى ئەوە دەكاتەوە، بەشەكەى ترى بە ئاشكرا ئەوە ڕەتدەكاتەوە، ئەوەش بەشێكى پەيوەندى بە ناوخۆى ئەو حیزبانەوە هەبێت، ئەو هێزە  چۆن پەروەردەكراوە، چونكە ئەو بەلادەر دەزانێت، كە چووە بەشدارى كردووە لە حكومەت، چونکە پەروەردەکەى وا هاتووە.

ــ سەبارەت بە چوونى وەفدى كوردى بۆ رێكکەوتنى بوودجە، دواى زیاتر لە (24)جار سەردانى بەغدا ، دواتر كە پەسەند كرا ئەوانەى بە لاوازيان دەزانى و دژايەتيان دەكرد چ لە ئۆپۆزیسيۆن چ لە دەسەڵات، خۆيان دەكرد بەخاوەنى، ئەو دوو فاقيە چۆن دەخوێنيتەوە؟ 

محەممەدى حاجى مەحمود: ئەوانەى كە سەرەتا هەوڵيان دا بوودجەى كوردستان ببڕێت، هەوڵيیاندا هەرێم هەڵوەشێتەوە، داوايان لە سوپاى عێراقى کرد هێرش بكات و ئەوەشى ماوە داگيرى بكات، هەموو شتێكيان گوت و كرد، لە نەتەوەيەكگرتووەكان سکاڵایان لە هەرێمى كوردستان كرد، لەسەر نەوت لە توركيا و فەرەنسا سکاڵایان كرد، هانى عەرەبە عێراقیيەكانيان دەدا شکات لە كورد بكەن، هەڕەشەيان لە عێراق دەكرد نابى بوودجە بۆ هەرێمى كوردستان بنێرێت، واتە حاڵەتەکە كەوبووە شتێكى واوە، ئەوە خۆى لە خۆییدا ئاوکردنە لە ئاشى دوژمن، ئەوە تابوورى پێنجەمە،. تەنانەت بابەتى باسكردنى شاندەكە رۆيشتنى بۆ بەغدا و هاتنەوە، كە گوتيان شاندە لاوازە، من پێمگوتن شاندەكە لاواز نيیە، ئەوانەى لە بەغدان شاندەكەيان لاواز كردووە، كورد خۆى بۆخۆى كەوتۆتە هەڵوێستێكى لاوازەوە، شاندەكە كۆمەڵێك خەڵكى شارەزاى تێدايە، سەرۆكى شاندەكە كاك قوباد بوو، کە سێ هێزى هەيە، يەكەم: جێگرى سەرۆك وەزيرانە، دووەم: نوێنەرى يەكێتیى نیشتمانيیە، سێيەم، كوڕى مام جەلالە، بۆ لاوازە؟ 

بەڵام كورد خۆى بەرامبەر بەغدا بە بچووك دەزانێت، چونكە کە دانووستان لەگەڵ عێراق دەکرێ، ئايا لە پێشدا شوێنى كۆبوونەوە لە كوێيە، لە هەولێرە، يا لە بەغدايە؟ كۆبوونەوە لە موسڵ دەكرێت، لە نيۆیۆرك دەكرێت، لە بەغدا دەكرێت، ئایا چەندى لە بەغدا دەكرێت، چەندى لە هەولێر دەكرێت؟ شاندى هەولێر ديارە، ئەى بەغدا كێيە؟ ئەى شاندى بەغدا دیارە، کورد دەبێ سەر بەهەموو ماڵێكدا بکات لە بەغدا، رۆژێ بۆ لاى كازمى ڕۆژێ بۆ لاى سەدر، رۆژێ بۆلاى ماليكى و حەكيم و موتلەگ و عەلاوى، رۆژێ بۆلاى فەزيڵە، شاندى بەرامبەر ديار نيیە، ئەوە دانووستان نيیە.

 بانگهێشتکردنى نێچيرڤانى بارزانى بۆ فەرەنسا بۆ ئەوە بوو تا ڕۆڵى هەبێ لە چارەسەرکردنى کێشەکانى عێراق و  هاوکاریکردنى كوردەكان لە رۆژئاواى كوردستان.

 بۆیە دۆخەكان بەو شێوەيە رۆيشت، پێموایە كاريگەرى هەندێ لە نوێنەرانى كوردى لەسەر بوو، ئەوانەشى ئێستا كە خۆيان دەكەن بەخاوەنى، ئەوەشى دەڵێت من كردم و من كردم، من پێموايە بە هەموويانەوە كارێكى باشيان نەكردووە، باوەڕناکەم كارێكى زۆرباش كرابێت، ئەوەى كە كراوە، عێراق  گوتوويەتى كورد كردوويەتى، ئەوەى كورد گوتوويەتى بەغدا نەيكردووە،  پێشتر بەغدا (320) ملیار دینارى بە کورد دەدا، ئێستا (90) مليار دینار دەدات. حكوومەتى عێراقى سەرانەيەكيش لە كوردستان دەستێنێت، واتە،  (250) هەزار بەرميل دەدرێت بە سۆمۆ، كوردستان نەوت بە پەنجا دۆلار دەفرۆشێت، بەغدا بە شەست دەيفرۆشێت، دەبێت دە دۆلارى زياد بداتە بەغدا، لە مانگێك دەكاتە (75) مليۆن دۆلارى سەرانە، لە ساڵێكدا دەکاتە مليارێك دۆلار، كەس ئەو وردەكارييانە نازانێت، جگە لەوانەش ئەو ميزانيانەيەى لە بەغداوە دێت، حكوومەتى هەرێم دەبێت سەد مليار دینار بخاتە سەر مووچە، يا بەقەرز، يا بە لێبڕين، شتێكى زۆرباش نەكراوە، تەنيا خاڵێكى باشى تێدایە کە  هەرچەندە دەستوورى و ياساييە، عێراق ناتوانێ شکات لە حکوومەتى هەرێم بکات وم دەتوانێ خۆى نەوت بفرۆشێت

ــ سەبارەت بە كەركوك و ماددەى (140)ى  ناوچە كوردستانییەکان، کە لە ژێر هەڕەشەى حەشدى شەعبى لە چە دۆخێك دايە، بۆچى ئاسايى نابێتەوە، لە دواى خيانەتى (16) ئۆكتۆبەر ئەو ناوچانە لە دۆخێک دانە؟

محەممەدى حاجى مەحمود: دۆخى كەركوك و خانەقين، جەلەولا و قەرەتەپە و جەبارە، دووز و داقوق، تادەگاتە شنگال دۆخى هەمووى خراپە، خەڵكەكە لەسەر ماڵ و موڵكى خۆى دەردەكرێت، زەوى و موڵک و خانووەكانيان داگير دەكرێت، تەنانەت گۆڕستانەكانيان داگير دەكرێت، دۆخیان زۆر ناخۆشە و خەڵكەكە هەموو دڵ بريندارە، فرمێکس بە چاويان دێتەخوار، دەسەڵاتيان نیيە، كەس ناتوانێت بەرگرييان لێ بكات، ئەوانە هەمووى هەڵەيەكە روويداوە، زۆرى لە لايەن كورد خۆييەوە بوو. كورد ئەو ماوەى لەو ناوچانە بوو نەيتوانى حكومڕانى باشيان بكات، نەيتوانى كارێكى وابكات چارەسەرى كێشە سەرەكيان بكات، زۆربەى سەرقاڵى كارى قاچاغچيەتى و بەگرتن و دابەشكردنى زەوى بوون، ئەنجامەكەى لە كۆتايى لە دەستى هەموويان دەرچوو، ميللتەكە دووچارى كێشەى زۆر بووە.

حكوومەتى عێراق دەستوور جێبەجێ ناكات، بە گوێرەى دەستوورى عێراق ناوچەكانى دەرەوەى حكوومەتى هەرێم دەبێ پێشمەرگە و سوپاى عێراقى پێكەوە ئيدارەى بكەن تا ئەوكاتەى يەكلاى دەبێتەوە، ئێستا عێراق ئامادە نيیە بەهيچ شێوەيەك پێشمەرگە لەو ناوچانە بێت، رۆژانە فەرمانبەرى كورد لە كەركووك دەردەكەن، پێيان خۆش نيیە پێشمەرگە لە پردێ و قەرەهەنجير بێت، نايەڵن پێشمەرگە بچێتە ناو خانەقين، خەڵك رۆژانە لەو شوێنانە دەكوژرێن، بۆ دەبێت لەسەر ئەوانەش لايەنە سياسيەكان ناكۆك بن، نەتوانن چارەسەرى كێشەكان بكەن، من ئاگادارم هەندێ بەرپرسى كورد کە لە كوردستان دەچن بۆ كەركوك و ناوچەكانى تر،  دەرۆن داوا لە حەشدى شەعبى دەكەن وەرەقەى هاتۆچۆيان بۆ بكەن، بە وەرەقەى ئەوان هاتوچۆ بكەن، بەڕاستى جێگەى شەرمە، كارێكى خراپە و زیان لە كورد دەدرێت، ئەوانە يەكڕيزى ماڵى كوردى دەوێت، کە تاکە زەمانەتى سەركەوتن يەكهەڵوێستى خەڵكى كوردستانە.

ــ لە ماوەكانى رابردوو ليژنەيەك هەبوو، بينيمان كە پارتى ديموكراتى كوردستان ويستى بگەڕێتەوە كەركوك، چ هەڵايەكيان نايەوە، كەسيشمان نەبينى بێتە وەڵام، چە لە بەغدا و نوێنەرانى چە ئەوانەى لە كەركوك دەڵێن دەسەڵاتداريين و هيچ كێشەشمان نيیە؟

محەممەدى حاجى مەحمود: بەدڵنيايەوە واتاى ئەوەيە حکوومەتى عێراق نە لەشنگال و كەركوك شتى بەدەستە، نە لە هيچ شارێكى تر، لەناو بەغدا خۆتان بينيتان هێزێكى چەكدار هات بە بەر چاوى سەرۆك و سوپاكەى، كاريكاتێرى سەرۆك وەزيرانەكەيان كردبوو، لوولەى دەمانچەيان خستبووە سەر چاوى بە ئارەزووى خۆيان بە بازاڕ دەيانگێڕا لەوە زياتر چى بكەن.

ــ ئێستا چارەسەر لەدەستى كێيە، كە بڕيارە (10-10) هەڵبژاردن بكرێت، هەڵبژاردنى ئەوجارە بازنەكانى فراوانتر بووە، كورد چۆن بەشدارى لەو هەڵبژاردنە دەكات لە كۆبوونەوەى سەرۆكايەتى هەرێم باسى لەو بابەتە كرا؟

محەممەدى حاجى مەحمود: ئەو قانوونەى ئێستا هەيە، قانوونێكى خراپە، دەبوايە كورد قبووڵى نەكردايە، كاتێك دەڵێن، هێزە گەورەكان سوود وەردەگرن لەو هەڵبژاردنانە، ڕەنگە كورديش خۆى بە هێزێكى گەورە بزانێت بەرامبەر بە عێراق، بەڵام كورد بەرامبەر بەبەغدا هێزێكى بچووكە، (329) كورسى لە پەرلەمانى عێراق هەیە، كورد (59) كورسى لە عێراق دا هەيە، واتە هێزێكى بچووكە بەرامبەر عێراق، كورد دەبوايە قبووڵى نەكردايە عێراق بكرێتە (83) بازنە، چونکە لە ناوچە دابڕاوەكان و ناوچەکانى تر دەنگەكانى دەفەوتێ.

ــ دەيتوانى قبووڵى نەكات؟

محەممەدى حاجى مەحمود: بەڵێ دەيتوانى قبوڵ نەكات، چونكە کە عێراق كاتى خۆى يەك بازنە بوو، لە (275) كورسى، كورد (77) كورسى هەبوو، بەڵام ئێستا لە (329) كورسى، كورد(59) كورسى هەيە، بەڵێ دەيتوانى يەك دەنگ بوايە، بيگوتايە ئێمە بەشدارى ناكەين ئەگەر ئەو قانوونە دەستكارى بكرێت،  چونكە ئەو قانوونە دژى كوردە، بۆ بچووكردنەوەى كوردە لە پەرلەمانى عێراق، بەبێ بەشدارى کورد شتێك نيیە بە ناوى عێراق، دەبێتە عێراقێكى عەرەبى پێوە بێت وەك عەرەبيە سعووديە، عەرەبيە مەغربيە، عەرەبيە يەمنيە، لە بەر كورد عێراق ناوى عێراق.

ــ پێت وانیيە ئەگەر كورد زەرەر دەكات، وەك عەرەبى سوننى، کاتێ لە (2005) بەشدارى نەكرد تا ئێستاش باجى دەدەن؟

محەممەدى حاجى مەحمود: عەرەبى سوننە عەرەبە، عەرەبى شيعە عەرەبە، كورد عەرەب نييە، نەتەوەيەكى جياوازە، خاك و زمان و دابونەريتى جياوازە، كورد لیستێکى هەڵبژاردنى نيیە لە عێراق، كورد نەتەوەيەكە بەشدارى  لە عێراق دەكات، دەبێت ئێمە بەو هەناسەيەوە قسە بكەين، كورد وەك نەتەوەيەك بەشدارى دەكات، لە دەستوورى (1959) كاتى عێراق دەڵێت: عێراق پێكهاتووە لە كورد و عەرەب و هەندێ كەمايەتى تر، واتە كورد پێكهێنەرى عێراقە لەگەڵ عەرەب، عەرەب بەشدارى بكات سوننە بێت يا شيعە لاى ئێمە فەرقى چييە؟ چونكە لە بڕيارەكانى بڕينى بوودجەى هەرێمى كوردستان لەو قانوونى هەڵبژاردنە، سووننە و شيعە يەك هەڵوێستيان هەبوو، هيچ جياوازييەكان نەبوو. 

ــ سەبارەت بە پرسى يەكڕيزى ناوماڵى كورد بە ميكانزمێك بكرێت یا پێويستى بە ئەنجومەنێكى سياسى هەيە، پێويستى بەچى هەيە؟

محەممەدى حاجى مەحمود: ئێستا لە هەڵبژاردنەكان ئەگەر بتوانێت كورد لە هەموو عێراق يەك ليستى هەبێت، هەموو هێزە سياسيەكان لە يەك چوارچێوە، يا لە دوو ليست هەمووى كۆبكرێتەوە، بۆ نمونە لە عێراق دەڵێن موقتەدا سەدر حەفتا حیزبى كۆكردۆتەوە، ماليكى و حەكيم و عامرى ئەوەندەان كۆكرديتەوە، ئەوانە كێن؟ هەمووى يەكى دوو كەسن، هەرێمى كوردستانيش با هەموو هێزە سياسيەكان كۆبكاتەوە، هەموو پێكەوە بن، من پێموايە ئەوە زەمانەتى ئەوە دەكات كورد دەنگەکانى زۆر كەم نەكات و  دەنگى باش بهێنێت، ئەوە يەكەم.

دووەم، رێكخستنى ماڵى كوردى خۆى بۆخۆى گرنگە، كە چى بكرێت ئێستا، لە كۆبوونەوەى (8) مانگ باسى ئەوەيان كرد بۆ ئەو كۆبوونەوانە بەردەوام بێت، من پێشنيارى ئەوەم كرد، پێويستمان بە ئەنجوومەنێك هەيە، ئەنجومەنەكە وەك بەرەى كوردستانى، يا ئەنجومەنى سياسى، يا راوێژكارى بێت، هەر ئەنجوومەنێكى ناودەنێنن، ناوێكى لێبنێنن، ئەو ئەنجوومەنە بتوانێت هەموو پارتە سياسيەكانى كوردستان كۆبكاتەوە، هيچ نەبێت سێ مانگ جارێك پێكەوە كۆبوونەوە بكەن، لەسەر دۆخى ميللەتەكە كۆبوونەوە بكەن، ئەو ئەنجومەنە ئەنجومەنێكى تەشريعى نيیە جێبەجێكردن نيیە، دادگا نيیە، بەڵام دەبێت گوێى بۆ بگيرێت، دەبێت گوێ بۆ پێشنيازەكانى بگيرێت، ئەو ئەنجوومەنە رەنگە بتوانێت چارەسەرى زۆربەى كێشەكان بكات، كەموڕيەكان كەم بكاتەوە، راوبۆچوونەكان هەمووى يەكبخات، ئەو كاتە حكوومەت و پەرلەمان و قەزاش دەتوانن سوودى لێوەربگرن، بەڵام ئەو كاتە باسى ئەوە كرا، رەنگە بۆ ئەو بابەتە رەنگە كاك نێچيرڤان سەردانى هەموو حیزبەكان بكات و رايان وەربگرێت بۆ ئەوەى ميكانزمێك دابنرێت، بەڵام كەس باسى ئەنجوومەنێكى سياسى نەكرد، هەندێك گوتيان: هەر لێرە كۆبينەوە لێرە باشترە.

ــ بەڵام ئەنجومەنى سياسى، يا بەرەى كوردستانى قۆناغێك بوو دواى راپەرين، ئێستا پەرلەمان هەيە دامەزراوەى تر هەيە، سەرۆكايەتیى هەرێم هەيە ئايا ئەوانە ناتوانن ئەو رۆڵە بگێڕن؟

محەممەدى حاجى مەحمود: خۆ لە ئەمەريكاش سەرۆك هەيە، كۆنگرێس هەيە، كۆمەڵێك دەزگاى جياواز هەيە، ئەى ئەنجومەنى پيران هەيە؟ لە ئێران حكوومەت و پەرلەمان و رابەر هەيە، لە توركيا سەرۆك كۆمار و سەرۆک وەزيران و هەموو دەزگا جياوازەكانيان هەيە، قەزا و ئاسايشى نەتەوەييان هەيە. لە بەريتانيا حكومەت و پەرلەمان هەيە، ئەى بۆ لۆردات هەيە؟ ئەى لە وڵاتانى عەرەبى پەرلەمان و حكوومەتيان هەيە، ئەى بۆ ئەعيان هەيە؟ لە هەموو دونيا شتێكى وا هەيە، ئەوە دەسەڵاتى پەرلەمان و حكومەت و قەزا كەم ناكاتەوە، بەڵكو ئەوە دەبێتە پشتيوانيەك و هێزێك، ئەو حیزبانەى لە پەرلەمان نين و لە دەرەوەى حكوومەتن، پێكەوە دەتوانن خۆيان بەخاوەنى وڵات و  رووداوەكان بزانن و شان بدەنە بەرێ پێكەوە.

ئەگەر هەڵە نەبم لە دواى (2006) ئەنجوزمەنێك هەبوو، ئەو حیزبانە ئەوەندە دژايەتيان كرد، كە گوايە ئەو ئەنجوومەنە لە ژێر هەژموونى حیزبەكانە تا هەڵوەشايەوە. ئەگەر سەيرى پەرلەمانى وڵاتان بكەين، سەيرى پەرلەمانى بەغدا بكەين كێ ئەندامى پەرلەمانە، ماليكى و حەكيم و عەلاوى ئەندامى پەرلەمانن، لە توركياش بەهەمان شێوەيە، پێشتر دەميرتاش بوو، بايكاڵ و ئەردۆغان و داود ئۆغلۆ بوو، بەڵام لە كوردستان كێ ئەندامى پەرلەمانى كوردستانە، ئايا لە ناو پەرلەمان دەسەڵاتيان هەيە خۆيان بڕيار بدەن و نەگەڕێنەوە بۆ حزبەكانيان، نەخێر هيچ دەسەڵاتێكيان نیيە، لە هەموو بڕيارێكى پەرلەمان دەبێت بگەڕێنەوە بۆ لاى حیزبەكانيان. 

ــ يانى پێتوايە ئەوە وایکردووە  پێگەى كورد لاواز بوو چە لە بەغدا چە لە هەرێمى كوردستان؟ 

محەممەدى حاجى مەحمود: نەخێر ناڵێم هەمووى  ئەندام پەرلەمان هۆکارن، حیزبەكانيان رۆڵى خۆيان هەيە، حیزبەكان ئاراستەيان دەكەن و پێيان دەڵێن چ بڕيارێك بدەن، چ بڕيارێك مەدەن، بەدەستى حیزبەكانە، بەڵام كاتێك لە پەرلەمان بڕيارێك دەدرێت، ئەندام پەرلەمانەكان، سەرۆك كوتلەكان فايلەكانيان لە بن هەنگڵيان دەنێن و بێ دەنگ دەرۆنەوە بۆ مەكتەبى سياسيەكانى خۆيان لەوێ خۆيان بڕيارە دەدەن ئەوە شتێكى تر، ياخود بڕاوەتەوە مەكتەبى سياسى، يان خۆيان لەوێ بڕيار دەدەن. 

ــ سەبارەت بەو گلەيى حزبەكان، چە ئەوانەى لە حكوومەتن چە لە دەرەوەى حكوومەتن، بەتايبەت ئەوانەى لە ناو حكوومەتن گلەيى لەوە دەكەن كە هاوبەش نين لە حكوومەت دا  وغەدريان لێكراوە، ئايا ئەو هاوبەشبوونە بەگوێرەى شايستەى هەڵبژاردن نەبووە، ئەگەر زياتر نەبووبێت كەمترە، بۆچى گلەيى دەكەن؟ بەتايبەت ئەوانەى كە پێهێنەرى حكوومەتن؟

محەممەدى حاجى مەحمود: وردەكاريەكانى نازانم چۆنە و چۆن كراوە، چەند جارێك هەموو حیزبە سياسييەكان باسى ئەوەيان کردووە، من پێم دەگوتن سوێندتان بۆ يەكتر خواردووە، تا كۆتايى پێكەوە بن، كە نزيكى هەڵبژاردن بوويەوە، خۆيان رۆڵەكە دابەش دەكەن، ياخود بەش بەشى دەكەن، بۆ ئەوەى دەنگەكانيان كەم نەكات، يەكسەر دەست دەكەن بە دژايەتى حكوومەت، وەك ئێستاى بەغداى لێهاتوو، لە بەغدا هەر حیزبێك دژى هەرێمى كوردستان بێت، دەنگ زياتر  دەهێنێت، ئێستا بەغدا ناوێرێ لەگەڵ هەرێمى كوردستان رێكەوێت، چونكە ئێمە جاران دەمانگوت: حكوومەتەكان دژى كوردە، بەپێچەوانەوە ئێستا دەسەڵات دەيەوێت لە كورد نزيك بێتەوە، بەڵام لە ترسى ميللەتەكەيان  ناوێرن نزيك بنەوە، ميللەتەكەيان دەنگيان نادەنێ، ئێستا لە كوردستانيش واى لێهاتووە كێ زۆر جنێو بە حكوومەت بدات ئەو دەنگ زۆر دەهێنێت.

ــ لایەن هەیە خۆى پێکهێنەرى حكوومەتە، بەڵام بەرۆژ لە حكوومەتە، بەشەویش  لە كەناڵەكان ئۆپۆزیسيۆنە؟

محەممەدى حاجى مەحمود: ئەوە دەگەڕێتەوە سەر ئەوەى كاتى خۆى کە كۆبوونەوە دوو قۆڵیيەكان كراون لە نێوان حیزبەكان، بە چە مەرجێك حكوومەتيان پێكهێناوە، ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو رێکكەوتنە بە كۆنكرێت كراوە، ياخود هەروا پێكیانهێناوە و پينەو پەڕۆيان كردووە. 

ــ جەنابت لە دەستپێك ئاماژەت بەوەکرد کە گۆڕانكارى بەڕێوەيە، دەبێت كورد يەكڕێز بێت، ئەو یەکڕێزيە چۆن دەكرێت، كێ دەبێت سازش بۆ كێ بكات، بەيەك ستراتيژ مامەڵە بكات، بەتايبەت لە پرسە نیشتیمانيیەكان؟

محەممەدى حاجى مەحمود: كورد پێويستى بە رێكخستنى ماڵى خۆى هەيە، پێويستە هێزە سياسيەكان يەك هەڵوێستى سياسييان هەبێت لەسەر پرسە ستراتيژيەكان، بۆ نمونە كورد دەوڵەتى هەبێت، يا نەيبێت، سنوورى كوردستان حەمرينە يا بانى مەقانە، عەوێنەيە يا مەنسوڕييە، يا فەتحەيە، خاپورە يا فائيدەيە، قۆرە تووە يا مەنووسورييە، لەسەر ئەوە يەك هەڵوێستيان هەبێت، لەسەر وڵاتانى ناوچەكە يەك هەڵوێستيان هەبێت، لەسەر بەغدا يەك هەڵوێستيان هەبێت، واتە كورد لەسەر پرسە ستراتيژييەكان يەك هەڵوێستيان هەبێت.

لەسەر پاراستنى خاك و نیشتيمان و وڵات و كيانى هەرێمى كوردستان يەك هەڵوێستيان هەبێت، بەڵام لەسەر ئەوانە هيچيان يەك هەڵوێستيان نييە، ئەوە تەنيا جێگرەوەيە كە بتوانێت چارەسەرى كێشەكان بكات، لەبەر چاوى دونياش كورد بەهێزتر دەكات، زياتر دەتوانێت دەستكەوتەكانى خۆى بەدەستبهێنێت، ئيتر واى لێبێت لەسەر بوودجە و مووچە لەگەڵ بەغدا هەموو شتەكانمان لە بير بچێت، بە گەورەترين دەستكەوتيشى بزانين، مووچە گەيشت، كەس نازانێت مووچە كەى دەگات، بەغدا كەى پارە دەنێرێت، چەند دەنێرێت، ئەو چاوەڕوانى ئەوە دەكات هەرێمى كوردستان هەموو شتێك تەسليمى ئەو بكات، دواى ئەو بينێرێت، من پێمولیە بەمێشوەیەى ئێستا ميللەتەكەشمان دووجارى زۆر گرفت بووە، لە ناوچە دابڕاوەكان زۆر زەليل بووین، ئەوانە هەموو پێويستى بە رێكخستن و يەخستنە هەيە، خەڵک تەنها چاوييان لە كۆبوونەوەيەكى هێزە سياسيەكانى كوردستانە، تا دڵیان پێى خۆش بێت، لایەنەکانیش ئامادەنین بۆ ئەنجامدانى کۆبوونەوەیەکیش.

سەرچاوە: کوردستانtv