Nuce Logo

وەرگێرانى: ئيسماعيل تەها

كامەران بوخاری، ئەكادیمی و پسپۆڕ لە كاروباری ئەمنی و ستراتیژی ناوچەی ئۆراسیا كە لە وڵاتانی (كیشوەری ئەوروپا و ئاسیا) پێك هاتووە، پێی وايە، زیادبوونی لاوازی رووسیا بەتایبەت لەو كاتەوەی جەنگی ئۆكراینا دەستى پێكردووە، لێكەوتەی لەسەر بەشی باشوور لە دەریای ڕەش و ناوچەی قەوقاز دەبێت.

پێشبنى دەكرێت پاشەكشەی رووسیا بۆ دەرخستنی تواناكانی لە دەریای رەش و ناوچەی قەوقاز بكات، بەڵام سەرەڕای هەبوونی كێشەی سیاسی و ئابووری ناوخۆیی توركیا ئەو پۆشایە ستراتیژیە پڕ بكاتەوە جێپەنجەی رووسی بەسەورەوە جێهێشتراوە.

دانپێدانانی ئاشكرا

لەسەرەتای ئەو مانگە نیكۆڵ باشینیان، سەرۆك وەزیرانی ئەرمینا بە ئاشكرا دانی نا بە پاشەكشەی هەژموونی رووسیا لەناوچەی قەوقازیا.

رووسیا لە پارێزگاری ئاسایشی وڵاتەكەی لە بەرەنگاربوونەوەی زیادبوونی دوژمنداریەتی ئازەربایجان شكستی هێنا، لە ئەنجامی ئەوەش باكۆ لەكۆتایی (2020) ناوچەی كەرباخی ناكۆكی لەسەری خستەوە ژێر دەسەڵاتی خۆی.

سەبارەت بەو قسانە، دیمتری بیسكۆڤ، گوتەبێژی كرملین بە رۆژنامەنووسانی وڵاتەكەی راگەیاند، تا ئێستا رووسیا پارێزەری ئاسایشە لەو ناوچەیە.

گوتەبێژەكەی كرملین سوورە لەسەر ئەوەی رووسیا رۆڵی لە سەپاندنی سەقامگیری و بەردەوامی بەو سەقامگیرییە، نەگۆڕە.

لە لایەكی ترەوە ماریا زاخارۆفا، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی رووسیا سەبارەت بە قسەكانی سەرۆك وەزیرانی ئەرمینیا رایگەیاند، گوتارەكەى گشتیە لە بێڕێزیی نزيكە، لەبری سەرزەنشتی ئەوانەی تر بكات، پێویستە ئەرمینیا بەپرسیارێتی كارەكانی خۆی بگرێتە ئەستۆ.

لێدوانەكانی رووسیا سەبارەت بە قسەكانی سەرۆك وەزیرانی ئەرمینیا ئاسایی نین، بەتایبەت لە دیدی یەریڤانەوە، كە ماوەیەكی زۆرە هاوپەیمانێكی بەهێزی مۆسكۆیە و لە ئاسایش و خۆزگوزەرانی ئابووری پشت بە كرملین دەبەستێت، هەروەك كاردانەوەی رووسیا بە هەمان قەبارە رەنگدانەوەی ئاستی ئەو لاوازییە هەيە كە لای كەمی هەژموونی مۆسكۆ لە ململانێی نێوان ئازەربایجان و ئەرمینیا پێی گەیشتووە، كە هەردووكیان دوو كۆماری سۆڤیەتی پێشوون و پارێزگارییان لە پەیوەندی باشیان لەگەڵ رووسیا كردووە.

بانیشیان لە قسەكانی گوتی، "بەهۆی سەرقاڵی كرملین بە جەنگی ئۆكراینا رووسیا توانای پارێزگاری لە ئاسایشی ئەرمینیا نەماوە."بەڵام ئەوە راستییە كە ئەو دۆخەی لە باشووری قەوقازیا هەیە، پێش جەنگی ئۆكرانیایە.

گرەوێكی درووست

لە هاوینی (2020) جارێكی دیكە جەنگ لەنێوان ئازەربیجان و ئەرمینیا لەسەر هەرێمی كەرەباخ هەڵگیراسیەوە، باكۆ ئەو ناوچانەی لەكۆتایی ساڵی (1994) لەدەستی دابوو توانی جارێكی بیگێڕێتەوە ژێر دەسەڵاتی خۆی، ئەو شەڕەی ئازەربایجان بە پاڵپشتی سەربازیی و هەواڵگریی توركیا بوو، ئەوەش رەنگدانەوەی گەورەی لەسەر هاوسەنگی هێزی ناوچەیی هەبوو.

توركیا دەرفەتی كرانەوەی قۆستەوە، كە بەبێگومان بە بەشێك لە بواری هەژموونی رووسی دەزانی، چونكە بە درێژايى ساڵانى دواى رووخانى يەكێتى سۆڤيەت مۆسكۆ گرەنتى پارێزگارى ئاسايشى ئەو ناوچەى كردووە، هەرئەوەش شرۆڤەى ئەوەى پێ دەكرێت كە بۆچى ململانێى كەرەباخ چارەگە سەدەيەك لە بەرژەوەندى ئەرمينيا بە چەقبەستوويى مايەوە.

لە مانگى شوباتى (2014) لايەنگرى رووسيا لە ئۆكراينا كۆتاييهات، ئازەربايجان و توركيا، رووسياش تەركيزى لەسەر دراوسێى رۆژئاوا بوو، ئازەربايجان و توركياش ئەوەيان بە دەرفەت زانى.

سەرەڕاى ئەوەى رووسيا لەوە دڵنيابوو كە هێشتا هێزەكانى لەو ناچەيە جێگيرە، بەڵام باكۆ و ئەنقەرە دركيان بەوە كردووە كە مۆسكۆ ماندووە، ئەگەرى بەهێز ئەوەيە ناتوانێت دەستوەرداتە كەرباخ.

ئەو گرەوە و بەرهەمەكەى ئەو كاتە هاتەپێشەوە كە لە (2020) جەنگ دەستى پێ كرد، ئەوكاتە بوو كە گەورەترين كارێكى رووسيا كە بتوانێت بيكات، ئەوەبوو دواتر سەرپەرشتى راستەوخۆى راگرتنى كردە دوژمنكارييەكان بكات. 

لە بەرانبەردا ئۆپراسيۆنى پاراستنى پڕۆسەى ئاشتى كەدواى ململانێيەكانى (2020) دەستى پێ نەكرد، چونكە مۆسكۆ خۆى بۆ جەنگى ئۆكراينا ئامادەكرد، كە پێى وابوو هەڵوێستى بەرانبەر رۆژئاوا بەهێز دەكات، لاى كەمى رێگرى دەكات لەوەى پاشەكشە لە هەژموونى بكات.

دواى تێپەڕينى نۆ مانگ بەسەر جەنگى ئۆكراينا، بەڕووانين بە هێزەكانى لەسەر زەوى ئۆكراينا، رووسيا خۆى لە لاوازترين هەڵوست دەبينێتەوە، جگە لەوەش بەهۆى سزاكانى رۆژئاوا مۆسكۆ زيانى زۆرى ئابوورى بەركەوت، لەم دوايەش لەگەڵ دامەزرێنەرى ڤاگنەر شەرێكى ناوخۆيى لەناوخۆى رووسيا سەرى هەڵدا.

ستراتيژيەتێكى نوێ

سەرەڕاى ئەوەى سەرۆك وەزيرانى ئەرمينيا تا ئەم دواييە بەراشكاوانە رەخنەى لە رووسيا نەدەگرت، بەڵام چاودێرى رووسياى دەكرد، كە ماوەيەكى زۆر بوو رووسەكان لە دۆخێكى خراپ دان، لێدوانەكانى باشينيان ئەوە دەردەخات دركى بەوە كردووە كە وڵاتەكەى ناتوانێت چيت پشت بە رووسيا ببەستێت، بەڵكوو پێويستى بە ستراتيژيەتێكى نوێيە، هەروەك دركى بەوەش كردووە سەرەڕاى ئەوەى لە مانگى نيسانى ساڵى (2021) ئەمەريكا دانى بە جينۆسايدى ئەرمەن لەلايەن دەوڵەتى عوسمانييەوە نا، بەڵام واشنتن تەنيا كەمێك كارى جددى بۆ ئەو ئاڵنگەرييەى هاوپەيمانى ئازەربايجان و باشوورى قەوقاز نەكردووە.

لە واقيعدا بەروونى دەركەوتووە بەرژەوەندييەكانى توركيا و ئەمەريكا و لێكنزيك دەبێتەوە، بەتايبەت لە سايەى ئەو دۆخەى ئێستاى ئۆكراينا، لەبەر ئەوەشە ئێستا سەرۆك وەزيرانى ئەرمينيا كار لەگەڵ توركەكان دەكات، سەرەڕاى ئەوەى لەناوخۆى وڵاتەكەى دژايەتى ئەو ئاراستەيە دەكرێت بۆ دوورخستنەوەى وڵاتەكەى لە ئازەربايجان.

ئەرمەنييەكانيش لە ناوچە نزيكەكانى رووسيا تەنيا نين، كە دركيان بە گۆڕانكارى لەسەر ئەرزى واقيعدا كردبێت، بەڵكوو جۆرجياش چاودێرى ئەو دۆخە دەكات، مەترسى لەسەر چەندين شت هەيە، لەگەڵ هەبوونى هێزەكانى رووسيا لە دوو ناوچەى ئەبخازيا و ئۆويستياى باشوور، هەر لاوازبوونێكى ترى تواناكان و هەژموونى رووسى رێگە بۆ جۆرجيا خۆش دەكات، ئەو دوو ناوچەيەى باشوور بگێڕێتەوە ژێر دەسەڵاتى خۆيان.

لەگەڵ هەبوونى زيادبوونى ئاماژەكانى لێكنزيكبوونەوەى نێوان ئەنقەرە و تەبليس زياتر دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا ئەگەر توركيا ئامادەيى هاوكارى بۆ دەبڕێت، ئەوا جۆرجيا ئەو هاوكارييە رەت ناكاتەوە.

دەرياى رەش

لەو قۆناغەى ئێستا توركيا دەيەوێت بۆ بەهێزكردنى هەژموونى لە باكوورى دەرياى رەش سوود لە جەنگى ئۆكراينا وەربگرێت، كە لە سەدەى (18) لە زەمەنى دەوڵەتى عوسمانى رووسيا دەستى بەسەرداگرتووە.

لە (2014) توركيا دژ بە لكاندنى نيمچە دوورگەى كريميان بە رووسيا، كە دانيشتوانەكانى بە رەگەز توركن.

لەم دوايەش ئەنقەرە رۆڵى نێوەندگيرى لەنێوان رووسيا و ئۆكراينا لە گرێبەستى دانەوێڵە بە دەرياى رەش بينى، هەوڵەكانى بەشێكى بچووك بوو، بەڵام لە ستراتيژيەتى توركيا لێرە سەرەكى بوو، توركيا هەوڵدەدات دووبارە سەركردايەتى خۆى لەبوارى هەژموون لەسەر حيسابى رووسيا قووڵ بكاتەوە.

سەرچاوە: خەليج جەديد