سەدام تاكە سەرۆكی عێراق نەبوو داوای گێڕانەوەی كوێتی دەكرد
نوچه‌نێت: تایبه‌ت
رۆژی یەكشەممەی رابردوو 30ی تەمووزی 2023 سالم عەبدوڵا سەباح وەزیری دەرەوەی كوێت سەردانی عێراقی كرد و لەگەڵ فوئاد حوسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی جارێكی تر باسی گرنگی كێشانی سنووری نێوان عێراق و كوێتیان كرد. ئەوەی جێی سەرنج بێت، ئەو سەردانە لە كاتێكدا بوو، نزیك بوو لە ساڵیادی داگیركردنی كوێت كە لە دووی ئابی ساڵی 1990 لە لایەن سوپای عێراق بە فەرمانی سەدام حوسێن جێبەجێكرا.
لە ساڵی 1871 كوێت خرایە سەر ویلایەتی بەسرە
ئەوەی جێی سەرنج بێت ئەو كێشەیەی كە دوو رۆژ لەمەوبەر لەنێوان وەزیرانی دەرەوەی عێراق و كوێت باسكرا، كێشەیەكە زیاتر لە 120 ساڵە بوونی هەیە، مەسەلەی "گەڕانەوەی كوێتیش بۆ عێراق" لەو كاتەوە سەرچاوەی گرتووە. لە كاتێكدا سبەی 33 ساڵ بەسەر رووداوی داگیركردنی عێراق تێدەپەڕێت، ئەم راپۆرتە هەوڵ دەدات وەڵامی ئەم پرسیارانە بداتەوە: چۆن و كەی كوێت سەربە عێراق بووە؟ ئایا خاڵی ناكۆكی سەرەكی لەنێوان ئەم دوو وڵاتە چییە؟ جگەلە سەدام حوسێن چ سەرۆكێكی تر داوای گێڕانەوەی كوێتی بۆ خاكی عێراق كردووە؟
كوێت كەی سەربە عێراق بوو؟
كوێت وەك شوێنێك یان وەك شارێكی نیشتەجێبوون كە هەمیشە بە ناوی جیاوازەوە لەلایەن بنەماڵەی ئال سەباح بەڕێوەبردراوە، مێژووەكەی بۆ زیاتر لە 400 ساڵ دەگەڕێتەوە. تا ئەو كاتەی مدحەت پاشا والی بەغدا ساڵی 1871 بڕیاری دا كوێت بكرێت بە "سەنجەق"ێكی(سەنجەق یەكەیەكی كارگێڕی بووە هاوشێوەی قەزا) عوسمانی و سەربە موتەسەڕفیەتی شاری ئەحسا بێت كە ئێستا ئەو شارە سعوودیە، بەمەیش شێخی كوێت كە ئەو كاتیش سەربە ئال سەباح بوو، نازناوی قائیمقامیەتی پێدرا. ئەو كات كوێت بڕیاری دا ئاڵای عوسمانی بەرزبكاتەوە. ئەوەی جێی سەرنج بێت لە هەمان ساڵ دەسەڵاتی عوسمانی شاری بەسرەی لە موتسەڕفیەتەوە بۆ ویلایەت بەرز كردەوە، بەمەیش كوێت و تەنانەت ئەحسایش لەڕووی كارگێڕییەوە خرانە سەر بەسرە.
ئەمە یەكەم خاڵی مێژوویی دەبێت وا دەكات هەمیشە بەرپرسانی عێراق كوێت بە بەشێك لە خاكی وڵاتەكەیان بزانن. دواتر كە شێخ موبارەك لەكۆتا ساڵەكانی سەدەی نۆزدەم فەرمانڕەوایی كوێت دەكات، رووسیا و ئێران هەوڵ دەدەن بەرژوەندییەكانی خۆیان لە كوێت جێگیر بكەن، كە پێشتریش بەرژوەندی بەریتانیا لە كوێت هەبووە، بەریتانیا رێككەوتنێك لەگەڵ كوێت دەكات بەگوێرەی رێككەوتنەكە دەسەڵاتی كوێت ناتوانێ رێگە بە هیچ وڵاتێك بدات بەرژوەندی خۆی لە كوێت دروست بكات بێ رەزامەندی بەریتانیا. ئەمە لە ساڵی 1899 بەرپرسانی عوسمانی تووڕە دەكات و هەوڵ دەدەن بە ناچاركردن و تەنانەت بە هەڕەشەی هێزیش بێت دەسەڵاتی خۆیان بەسەر كوێت بسەپێنن، بەڵام لەمەدا سەركەوتوو نابن، بەریتانیا پارێزگاری لە كوێت دەكات، تا ساڵی 1913 بەریتانیا و دەوڵەتی عوسمانی رێكدەكەون لەسەر ئەوەی بە ناو كوێت سەربە دەوڵەتی عوسمانی بێت. لەو رێككەوتنە بۆ یەكەمجار بوو باس دیاركردنی سنووری نێوان عێراق و كوێت كرا.
بەڵام هێشتا بە فەرمی كوێت سەربە بەسرە بوو، هەر چەندە نیمچە سەربەخۆییەكی هەبوو. لە ساڵی 1921 كاتێك دەوڵەتی عێراق دامەزرا، ئەوا بەریتانیا لە ساڵی 1923 داوای كێشانی سنووری نێوان كوێت و عێراق دەكات بەگوێرەی رێككەوتنی بەریتانی- عوسمانی كە لە ساڵی 1913 ئەنجام درا بوو. دواتر كە عێراق لەژێر ئینتدابی بەریتانی دێتە دەرەوە ئەوا كوێت سەربە ئینتدابی بەریتانیا دەبێت تا ساڵی 1961 .
شا غازی و عەبدولكەریم قاسم سەرسەختانە داوای گێڕانەوەی كوێتیان دەكرد
ئەو سەركردانەی داوای گەڕانەوەی كوێتیان كردووە
لە مێژووی عێراقی نوێ هەمیشە كێشە لەنێوان كوێت و عێراق هەبووە، هەندێك لە سەركردەكانی عێراق تەنیا دانیان بەوە نەناوە كە كێشەیان لەگەڵ كوێت هەیە، بەڵكو پێیانوابووە كیشەی گەورە ئەوەیە كوێت لە عێراق جیاكراوەتەوە. بۆیە چەندان سەركردەی عێراق بەر لە سەدام حوسێن دروشمی گێڕانەوەی كوێتیان بەرزكردووەتەوە.
لەدوای مردنی شا فەیسەڵی یەكەم 1933 كاتێك شا غازی كوڕی دەسەڵات دەگرێتە دەست، یەكێك لە كارە سیاسییەكانی ئەوە بووە داوای گێڕانەوەی كوێتی كردووە و بە ئاشكرا لە رادیۆی عێراق ئەم پەیامەی پەخش كردووە، تەنانەت فەرمانیش بە رۆژنامە عێراقییەكان دەكات كار لەسەر ئەو بابەتە بكەن.
ئەوەی جێی سەرنج بێت لە مانگی شوباتی 1939 لە كوێت خۆپیشاندان دەكرێت، خۆپیشاندەران داوای كەوتنی دەسەڵاتی میری كوێت و گەڕانەوە بۆ خاكی عێراق دەكەن. كەچی دوو مانگ دواتر لە مانگی نیسانی هەمان ساڵ شا غازی بە رووداوی ئۆتۆمبیل كە (ئێستایش بە رووداوێكی ناڕۆشن وەسف دەكرێت) گیان لە دەست دەدات.
لە كۆتا ساڵی سەردەمی پاشایەتی 1958 كاتێك یەكێتی هاشمی لەنێوان ئوردن و عێراق پێكدەهێنرێت، نووری سەعید كە سیاسەتمەدارێكی گەورە و كاریگەری سەردەمی پاشایەتی عێراق بووە، پێشنیار دەكات كوێتیش بچێتە ناو یەكێتییەكە، بەڵام لەگەڵ پاراستنی شێوازێك لە سەربەخۆیی خۆی، ئەم هەوڵەیش بە كەوتنی رژێمی پاشایەتی لە تەمووزی هەمان ساڵ كۆتایی دێت.
نووری سەعید هەوڵی داوە بە دیپلۆماسی كوێت بخاتەوە سەر عێراق
ئەوەی جێی سەرنج بێت عەبدولكەریم قاسم كە رابەری كودەتاكەی كردووە و دواتریش وەك زەعیمی عێراق دەناسرێت، گوتارێكی توندی لەبەرانبەر كوێت هەبووە، ئەویش وەك شا غازی داوای گێڕانەوەی كوێتی بۆ سەر خاكی عێراق كردووە. تەنانەت لەو نامەیەی كە لە ساڵی 1961 بە بۆنەی سەربەخۆیی ئاراستەی میری كوێتی كردووە، ئەوەی وەبیر دەهێنێتەوە كە قائیمقامیەتی كوێت سەر بە ویلایەتی بەسڕە بووە. بەڵام لە ساڵی 1963 كودەتا بەسەر عەبدولكەریم قاسم دەكات، بەمەیش هەوڵێكی تری عێراق بۆ گێڕانەوەی كوێت كۆتایی دێت.
خاڵی سەرەكی ناكۆكییەكانی نێوان عێراق و كوێت
لە قۆناغە جیاوازەكانی مێژووی ئەم 120 ساڵە، كۆمەڵێك كێشە لەنێوان كوێت و عێراق هەبووە، دەسەڵاتدارانی ئەم دوو وڵاتە لەسەر چەندان دۆسیە یەكتریان تۆمەتبار كردووە، بۆ نموونە بەر لە دامەزراندنی عێراق كوێتییەكان بەوە تۆمەتبار كراون، لە داگیركردنی بەسرە هاوكاری بەریتانیاییەكانیان كردووە، بەڵام كێشەی هەر زەق لەم 120 ساڵە كێشەی دیاركردنی سنوور بووە. جیا لە پێكهێنانی لیژنە و رێككەوتنی لاوەكی ئەم دوو وڵاتە لە قۆناغە جیاوازەكان لەسەر دیاركردنی سنوور، دوو بنەمای سەرەكی بۆ گفتوگۆكان هەیە، یەكەمیان ئەو رێككەوتنەیە كە لە ساڵی 1913 لەنێوان بەریتانیا و دەوڵەتی عوسمانی كراوە.
دووەمیان بڕیاری 883ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییە كە لە ساڵی 1993 دەرچووە. رێككەوتنێكی تریش هەیە بە رێككەوتنی (خۆر عەبدوڵا ) ناسراوە لە دوای كەوتنی رژێمی بەعس لە ساڵی 2013 لەنێوان كوێت و عێراق كراوە. لە گفتوگۆكانی دیاركردنی سنووری عێراق و كوێت باس لە نیشانەی 162 دەكرێت، كە ئەمە دیاری دەكات، سنووری كوێت و عێراق دەكەوێتە خۆر عەبدوڵا، كە هەردوو دوورگەی وەربە و بۆبیانی كوێتی لە بەندەری فاوی عێراقی لە یەكتر جیا دەكاتەوە. هەرچەندە لە ماوەی ساڵانی رابردوودا عێراق و كوێت چەندان كێشەی نێوانیان چارەسەركردووە، لەوانە بابەتی قەرەبووكردنەوەی كوێت بە پارە كە عێراق بە تەواوی پابەندبووە، بەڵام تا ئێستا مەسەلەی دیاركردنی سنووری نێوان عێراق و كوێت چارەسەركردنی بەگوێرەی بڕیار و رێككەوتنەكانی پێشوو ئاسان نەبووە، تەنانەت هەردوو وڵات یەكتر بە سنووربەزاندن تۆمەتبار دەكەن.
دەركەوت سەدام بە تەنیا ئەو خەونەی نەبووە
بە دەیان توێژینەوە لەسەر كێشەكانی نێوان كوێت و عێراق كراوە، كە لەم راپۆرتەدا پشت بە دووانیان بەستراوە، یەكەمیان بە ناوی ""عێراق و كوێت: رەگوریشە، داگیركاری و رزگاركردن"بڵاوكراوەتەوە، ئەویتریان بە ناوی "میژووی ململانێی كوێت- عێراقی" لەلایەن قەحتان حوسێن ئەنجام دراوە. لەم دوو توێژینەوە و ئەویتریش دەردەكەوێت، كە خەونی گێڕانەوەی كوێت كە لەلای سەدام حوسێن لە شێوەی داگیركردن بەرجەستە بوو، لە مێژە لە عێراق هەبووە، سەرچاوەكەیشی بۆ ململانێی زلهێزەكان لە ناوچەكە و شێوازی مامەڵەكردنی كارگێڕی و سیاسییان بۆ ناوچەكە دەگەڕێتەوە. بۆچی سەدام ئەو هەنگاوەی نا ئەمە بابەتێكی ترە، بەڵام ئەگەرچی ناكۆكییەكە پێش سەدامیش هەبووە، بەڵام وەك فرانس پرێس پێشتر ئاماژەی بۆ كردووە، بە هەنگاوەكەی سەدام لە داگیركردنی كوێت، كێشەكان بوونە زامێك كە چارەسەركردنیان ئاسان نییە.
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment