Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

عەمر سەڵاح، لێكۆڵەر لە پەيمانگەى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست  لە راپۆرتێكی شیكاری تيشك دەخاتە سەر ئەو گۆڕانكارييە ستراتيژييەى قاهیرە بەرانبەر ئێران و توركيا و قەتەر، كە ئەو گۆڕانكارییە لە خولی دووەمی عەبدولفەتاح سیسی،  سەرۆكی ئەو میسر وردە وردە روویدا. 

ئەو گۆڕانكارییەی میسر هاوكاتە لەگەڵ گۆڕانكارییە جیهانی و ناوچەییەكان و دۆخە چەقبەستووەكان، كە لە چەندین ناوچەی ململانێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەستپێكردنەوەی پەیوەندیی هێزە ناوچەیییەكان  هەیە.

هەندێك لە چاودێرانى سياسى ئەو بۆچوونە بە بەهێز دەزانن كە پێى وايە، هۆی رێكخستنەوەى ستراتيژيى ميسر دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕانكارى لە سياسەتى هاوپەيمانە كاريگەرەكانى وەك سعووديە و ئيماراتە بەرەو مامەڵە لەگەڵ قەتەرە و ئێران و توركیا، بەڵام بۆچوونى بەهێزتر ئەوەيە گۆڕانكارى لە ميسر، بە پلەى يەكەم بەهۆى گۆڕانكارييە لە ديناميكى ناوخۆيى و ئامانجى سياسەتى دەرەوە، كە لە نێوان ساڵانى (2014 تا 2018) بەدەست نەهاتووە.

قەيرانى دارايى 

يەكێك لە ئامانجە سەرەكييەكان بريتييە لە كەمكردنەوەى قەيرانى دارايى ميسر، كە ماوەى چەندين ساڵە تووشى هەڵاوسان و قەرزى گەورەى دەرەكى و كەمبوونەوەى دراوى بيانى بۆتەوە، كە لەسەر ئاستى ناوخۆيى بۆتە هۆی بەرزبوونەوەى كاڵا و خزمەتگوزارييەكان، ئەوەش حكومەتى ميسرى خستۆتە بەر تووڕەيى خەڵك.

بەراورد بە رابردوو میسر رۆڵی لە ئاشتەوایی ئیسرائیل فەڵەستین كەمبۆتەوە

سندووقى دراوى نێودەوڵەتى و هاوپەيمانە كلاسيكييەكانى ميسر بەتايبەت سعووديە و ئيمارات پێشتر دەيان مليار دۆلار هاوكاريان داوەتە ئەو وڵاتە، مادام ميسر چاكسازى لە پەيكەرى خۆى نەكردووە، ئێستا ئامادە نين هاوكارى تر بەو وڵاتە بدەن.

هۆيەكەشى ئەوەیە ئەگەر چاكسازى خێراى دارايى بكرێت، ئەگەر هەيە كاردانەوەى توندى لێ بكەوێتەوە و ئاڵۆزى زياتر بكات، ميسريش وا لەو پرسە دەڕوانێت كە پەيوەستە بە ئاساييشى نەتەوەيى، هەر ئەوەشە وايكردووە قاهيرە بەدواى سەرچاوەى تر بۆ دراوى بيانى بگەڕێت و وەبەرهێنەرى بيانى راكێشێت و پاڵپشتى كەرتى گەشتياريى بكات و وڵاتەكەى بكاتە ناوەندێكى گازى سرووشتى بۆ رەوانەكردنى گازى شل بۆ ئەورووپا.

لەدواى دەستپێكردنەوەى پەيوەندييە ديپلۆماسييەكان لەگەڵ قەتەر، ئەو وڵاتە سێ مليار دۆلارى لە بانكى ناوەندى ميسرى داناوە، هەروەك قەتەر و توركيا بەڵێنيان دواوە بە بڕى پێنج مليار و (500) هەزار مليار دۆلار وەبەرهێنان لە میسر بكەن، بەهۆى هەژموونيشيان لە ليبيا دەتوانن رێگە بۆ ميسر خۆش بكەن بگات بە دەرفەتى ئاوەدانكردنەوەى دواى جەنگ.

لە لايەكى تريشەوە ئاساييكردنەوەى پەيوەندييەكانى لەگەڵ ئێران بەهۆى هەژموونى ئێران لە سووريا رێگە بۆ ميسر خۆش دەكات بگات ئاوەدانكردنەوەى سووريا.

چاوەڕوان دەكرێت، تێچووى دووبارە ئاوەدانكردنەوەى ليبيا و سووريا بگات بە (350) مليار دۆلار، ئەوەش دەرفەتێكى زۆرباش بۆ كۆمپانيا ميسرييەكان دەرەخسێنێت، سەرەڕاى دەرفەتى دارايى، دەبێتە هۆى كردنەوەى دەرگاى ميسر بە رووى گەشتيارانى ئێرانى، كە داهاتى كەرتى گەشتيارى ميسر دەدات، لە (10-15%) ئابوورى ئەو وڵاتە پێكدەهێنێت، هەروەك ميسر هيواخوازە بە هاتنى ساڵى (2028) ساڵانە (30) ملیۆن گەشتيار بۆخۆى رابكێشێت، بەوەش بەشى گەشتيارانى ئێران زيادتر دەبێت، كە لە ساڵى (2018) نزيكەى شەش مليۆن گەشتيارى ئێران روويان لەو وڵاتە كردبوو. 

ناوەندى گاز

خواستى ميسر ئەوەيە ببێتە ناوەندێكى گازى سرووشتى لە دەرياى سپى، كە ئامانجێكى ترشى دووبارە رێكخستنەوەى سياسەتە ناوچەيەكانيەتى.

قاهیرە لەناوەڕاستى ساڵى رابردوو ياداشتێكى لێتێگەيشتنى لەگەڵ يەكێتى ئەوروپا و ئيسرائيل بۆ بەهێزكردنى هەناردەى گازى شل و سوود وەرگرتن لە ژێرخانى ئێستا و كەمبوونەوەى پێداويستييەكانى گازى سرووشتى بەهۆى ململانێى ئۆكراينا وەربگرێت، لەو چوارچێوەيە ميسر لە (2025) ئامانجيەتى لە (40%)ی رێگەى بەكارهێنى ژێرخانى بۆ گواستنەوەى گازى ئيسرائيل بەكاربهێنێت، لەگەڵ ئەوەش بايەخى تەواو بە بازاڕەكانى ئەوروپا بدات.

بۆ ئەوەش تا ئێستا ميسر پێويستى بە هاوكارى توركيايە، كە پێشتر دژ بە هەوڵەكانى گەڕانى بوو بەدواى گاز لە دەرياى ناوەڕاست، جگە لەوەش كەمبوونەوەى ئاڵۆزييەكان لەگەڵ توركيا دەبێتە هۆى چارەسەكردنى كێشەی ناوچە ئابوورييە دەريارييەكانى نێوان هەردوو و وڵات و بەهێزبوونى گەڕانى ميسر لەو ناوچەيە، ئەوەش هەر بەتەنيا نابێتە بايەخى سياسەتى ميسر بۆ ئەوروپا، بەڵكوو دەبێتە قازانجێكى گەورەش.

لەدواى نزيكبوونەوەى نێوان ئەنقەرە و قاهيرە، گرێبەستى كۆمپانياكانى توركيا بۆ گەڕان بە دواى گاز لەو شوێنانەى ميسر و ليبيا ناكۆكيان لەسەر هەیە وەستاوە، بەهۆی ئەوەی ميسر دەيەوێت ببێتە ناوەندێكى بازرگانى گازى سرووشتى پێويستى بە ژمارەيەكى زۆرى وەبەرهێنەرانە.

ئەمەریكا لە ماوەی رابردوو ناكۆكی زۆری لەگەڵ میسر هەبووە

لێرەوە رۆڵى قەتەر دێتە پێشەوە كە لە ساڵى (2021) دەوحە دەبێتە خاوەنى زۆرترين وەبەرهێنەر لە سەر ئاستى جيهان، لە چوارچێوەى دامەزراوەى قەتەر بۆ وەبەرهێنان، كە بە هاكەى بە نزيكەى (300) مليار دۆلار دەخەمڵێندرێت.

ميسر بۆ راكێشانى وەبەرهێنەرانى قەتەرى بەڵێنى پێداون لە باجى بەگەڕخستنى بەندەرەكان بيانبەخشێت، بەهۆی ئەوەی كەرتى زوە جێگەى بايەخى قەتەرييەكانە ئەوە ئامانجێكی سەرەكیانە، لە پاڵ ئەوەشدا وەبەرهێنە قەتەرییەكان چاويان بڕيوەتە كەرتی بوندیادنان و پەيوەندييەكان و بيناسازى و گەشتياريش.

لە مانگى ئادارى ساڵى رابردوو ميسر كۆمپياى (قەتەر بۆ وزە) و (ئيكسۆن مۆبيل میسر) رێككەوتنێكيان بۆ كۆنتڕۆڵكردنى لە (40%) دۆزينەوەى گاز لە دەرياى سپى واژۆ كرد. 

لەسەر ئاستی سیاسی دەكرێت دووبارە سیاسەتی ناوچەكە رێكبخرێتەوە، تاوەكوو بتوانێت سەقامگیری لە سنوورەكانی رۆژئاوا لەگەڵ لیبیا بەرقەراربێت، بەهۆی درووستبوونی ئەو بۆشاییە ئەمەنییەی جیهادییەكان پڕی بكەنەوە و سوپای میسری بكەنە ئامانج. 

بە درێژایی ساڵانی رابردوو میسر لە لایەك و قەتەر و توركیا لە لایەكی تر پاڵپشتی گرووپە چەكدارە جۆراوجۆرەكانی لیبیایان دەكرد.

لە (2020) ئاڵۆزییەكانی نێوان ئەنقەرە و قاهیرە لە رووبەڕووبوونەوەی سەربازیی نزیكبوونەوە، بەڵام ئەو چەقبەستووییەی لەو كاتەوە شكستی بە پاڵپشتی میسر بۆ خەلیفە حەفتەر هێنا، لە رۆژئاوای لیبیاش توركیا سەركەوتووبوو، ئەوەش  وای كرد میسر پێویستی بەوە بوو پردی پەیوەندی لەگەڵ حكومەتی رۆژئاوا دروست بكات، لەبری ئەوەی جەنگ بە وەكالەت بكات، بە رێگە دیپلۆماسییەكان بەرەو ئەو ئاڕاستەیە هەنگاو بنێت، ئەوەندە هەبوو تایبەتمەندی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی میسر لەگەڵ ئەنقەرە بەرەو كیشوەری ئەفریقیا درێژ دەبۆوە، ئەوەش ناوچەیەكی هەژموونی ئێران بوو.

كیشەوەری ئەفریقیا بە ناوچەیەكی ستراتیژی میسر دادەندرێت، كە بۆ سەر دەریای سوور و كەناڵی سوێس درێژ دەبێتەوە، سەرچاوەی رووباڕی نیل لەخۆ دەگرێت، كە سەرچاوەیەكی بەهێزی كشتوكاڵ و ئاوی خواردنەوە و بەرهەمهێنانی كارەباییە لە میسر.

توركیا و قەتەر بەڵێنی وەبەرهێنانیان بە میسر داوە

بە درێژایی ساڵانی رابردوو  هەبوونی توركیا لە كیشوەری ئەفریقیا مایەی نیگەرانی میسر بوو، لە پاڵ ئەوەش ئەنقەرە بنكەیەكی سەربازی لە مەقدیشۆی پایتەخی سۆماڵ هەیە، هەوڵەكانی بۆ جێگەكردنەوەی خۆی لەسەر دەریای سوور لە رێگەی سوودان دەست پێكرد بوو. 

ئەمڕۆش دەكرێت نزیكبوونەوەكانی نێوانیانیان هاوكاری میسر بێت، بۆ شكاندنی بەربەستی توركیا لە نێوان باكوور و باشوور، هەروەك رێگەش خۆش دەكات میسر فۆكەس بخاتە سەر ئەو مەترسیانەی كە ئەگەر هەیە لە سنوورەكانی سوودان رووبەڕووی ببنەوە، ئەو هەوڵانەش لە كاتێدایە قاهیرە هەوڵەدەدات رێككەوتن لەسەر بەنداوی نەهزەی ئیسیوبیا بكات.

لە (2014) میسر هەوڵی دا لەگەڵ ئەسیوەبیا بگات بە رێككەوتن لەسەر بەنداوی نەهزە، لای كەمی بتوانێت كەمترین زیان بۆ پشكی میسر لە رووباری نیل دەستبەر بكات، سەرەڕای ئەوەی میسر جەختی لەسەر ئەوە كردەوە هەموو بژاردەكان خرانە سەر مێزی گفتوگۆ، بەڵام پڕۆسەی كلاسیكی سەربازی بەراورد بە رابردوو كەمترین سوودی هەیە، ئەوەش واتا بژاردەكان تەنیا بواری دیپلۆماسی دەگرێتەوە. 

بەڵام هاوبەشە كلاسییەكانی میسر، كە ئیمارات و ئەمەریكا و رووسیا دەگرێتەوە، بە قەبارەی پێویست بۆ رێككەوتن فشاریان لەسەر ئەسیوبیا نەكرد، تاوەك لەگەڵ قاهیرە رێككەوێت، جگە لەوەش دەكرێت هاوكاری لایەنە كاریگەرەكان لە كیشوەری ئەفریقیا لەوانەش تاران و ئەنقەرە هاوكار بن، چونكە هەردوو وڵات پەیوەندی بەهێزیان لەگەڵ حكومەتی ئەسیوبیا هەیە. 

نەیاری ئەمەریكا

ئامانجێكی تری میسر دووبارە رێكخستنەوەی سیاسەتە ناوچەییەكانی بوو، كە بەهێزكردنی بایەخی ستراتیژییە سەبارەت بە رۆژئاوا، چونكە لەو كاتەوەی میسر بۆتە ناوەندێكی گازی سرووشتی دەكرێت بۆ رۆژئاوا بایەخی زیاتر بێت، قاهیرەش دركی بەوە كردووە بۆ بەهێزبوونی بایەخی زیاتری خۆی پێویستی بە ئەمەریكایە. 

بە درێژایی (10) ساڵی رابردوو پەیوەندی نێوان قاهیرە و واشنتن چەندین گۆڕانكاری بەسەر هاتووە، هەندێكیشی ئاڵۆزی بووە، بەتایبەت پەیوەست بە مافەكانی مرۆڤ، پێشتر میسر لای ئەمەریكا بایەخی هەبوو، زۆربەی كات بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و نێوەندگیرییە ناوچەیەكان و رێككەوتی ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیل، ئەمەریكا پشتی بە قاهیرە دەبەست.

لەگەڵ ئەوەش دۆخی جیۆپۆلیتیكی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دەستی بە بەرەوپێشچوون كرد، ئێستا هەندێك هێزی تازە پێشگەیشتوو لە هەندێك رۆڵ جێگەی میسریان گرتۆتەوە.

یەكێك لە رووداوە گرنگەكان لەو بارەوە رێككەوتنی ئیبراهیمی بوو، ئاستێكی بێ پیشینەی لە بەشداری پەیوەندی عەرەبی و ئیسرائیی دروسكردووە، ئاشتی نێوان میسر و ئیسرائیلی تێپەڕاند، كە چەندین دەیەیە بە ساردی ماوەتەوە، ئێستا وڵاتانی وەك قەتەر و سعوودیە و سەڵتەنەی عومان بەرپرسیارێتی نێوەندگیری ململانێ ناوچەییەكان دەگرنە ئەستۆ.

بۆ پارێزگاری لە بایەخی ململانێی ئیسرائیل ــ فەڵەستین، میسر دركی بەوە كردووە، پێویستی بەوە هەیە كۆنتڕۆڵی ئاڵۆزییەكان لە غەززەوە بكات، بەردەوام كار لەسەر بەهێزكردنی ئاشتەوایی نێوان گرووپە فەڵەستینییەكان بكات، بۆ ئەو ئامانجەش میسر پێویستی بە هەژموونی توركیا و قەتەر لە سەر گرووپە ئیسلامییەكانی كەرتی غەززە هەیە، هەروەك پێویستی بە ئێرانیشە كە پاڵپشتی بزووتنەوەی حەماس و جیهادی ئیسلامیی لە فراوانكردنی مووشەكە دوورهاوێژەكان لە ماوەیەكی كورت بۆ (250) كیلۆمەتر كردووە، كە دەگاتە شارەكانی ئیسرائیل، لەوانەش تەلئەبیب.

لەبەر ئەوەش هەندێك وڵاتی عەرەبی لەو قۆناغەی ئێستا سوود لە ئاڵۆزییەكانی رووسیا و چین لەگەڵ ئەمەریكا وەردەگرن، ئەو نزیكبوونەوە لەگەڵ ئێران دەكرێت هەندێك هەژموون بداتەوە بە میسر لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەمەریكا، كە هاوكاتە لەگەڵ ئەو ئاراستەی میسر لەدوای (2014) بەرەو مۆسكۆ بۆ فشارخستنە سەر ئەمەریكا.

نزیكبوونەوەی میسر لە ئێران ئەگەر هەیە كاریگەری لە فرەلایەنكردنی هاوپەیمان و هاوبەشە جیهانییەكانی میسر هەبێت، بۆ ئەوەی ببێت بە بەشێك لە كۆمەڵەی وڵاتانی بریكس بۆ ئابووری تازەپێگەیشتووی پێشەنگ و كەمكردنەوەی پشتبەستن بە دۆلاری ئەمەریكی لە بازرگانی نێودەوڵەتی، هەموو ئەوانەی لە پێشەوە باسمان كرد، كارتی سازشی تر زیاد دەكات لە پەیوەندییەكانی میسر  لەگەڵ ئەمەریكا، كە تا ئێستا بۆ بەهێزكردنی بەرژەوەندییەكانی قاهیر پێویستە.

ئیخوان موسلمین

بەردەوامی هەڵوەشانەوەی كۆمەڵەی ئیخوان موسلیمن ئامانجێكی تری حكومەتی میسرییە، كە دەكرێت بۆ میكانزمی بانگەشەی تایبەت بەو گرووپە سوود لە سیستەمی ئابووری ناوخۆیی بەهۆی ئەو قەیرانە ئابوورییە وەربگرێت.

لە (2013) كۆمەڵێك سەركردەی ئیخوان كە میسر خستنیە لیستی تیرۆرەوە، بەرەو توركیا و قەتەر رایانكرد، مینبەری راگەیاندن و كەناڵی ئاسمانیان دژ بە حكومەتی میسری دامەزراند، سەرەڕای ئەوەی حكومەتی میسر لە كەمكردنەوەی توانای رێكخستن و دارایی ئەو رێكخراوە لەناوخۆی وڵات سەركەوتوو بوو، بەڵام تا ئێستاش لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان كاریگەریی هەیە.

بۆ رازیكردنی میسر قەتەر و توركیا فشاریان خستە سەر ئیخوان موسلمین

بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ توركیا و قەتەر، میسر داوای لەو دوو وڵاتە كردووە پاڵپشتییەكانیان بۆ ئیخوان بووەستێنن، لەگەڵ نزیكبوونەوەی میسر لەو دوو وڵاتە هەندێك كەناڵی ئیخوان لە هەردوو وڵات راگیرا، فشاریان لە هەندێك كەسایەتی كرد ئەو وڵاتە جێبهڵێن، رەخنەكانیان لە میسر كەمتر كردەوە، سەرەڕای ئەوەش تا ئێستا میسر رووبەڕووی ئاڵەنگەری جۆراوجۆری تر دەبێتەوە، سەرەڕای هاوكاری دەرەكی بۆ كەمكردنەوەی قەیرانی ئابووری، بەڵام ئەوانە نابنە جێگرەوەی چاكسازییە ناوخۆییەكان بۆ ئەو قەیرانە.

نهێنی سەركەوتنی میسر لە بەدیهێنانی ئامانجە ناوچەییەكان پشت بە چەند فاكتەرێك دەبەستێت، كە ئەوەش بەهێزی پەیوەندییەكان دەگرێتەوە كە بەشێوەیەكی تازە لە ناوچە گەشەسەندووەكان داڕێژرایتەوە، دەكرێت میسر بەرەو توركیا و قەتەر و ئێران پاڵنێت. 

لە لایەكی تریشەوە بەدەمەوە هاتنی هاوبەشە كاریگەرەكانی وەك ئیسرائیل و ئەمەریكا بۆ میسر، بەرانبەر ئاڕاستەكانی ئێران ئاڵنگەرییەكی ترە لەبەردەم ئامانجە ناوچەییەكانی قاهیرە.