عێراق و سووریا... سەدەیەك لە ناجێگيريی پەیوەندییەكان
نوچه‌نێت
بەڵام ئەو حكومەتە بۆ ماوەیەكی زۆر بەردەوام نەبوو، زوو لەناوچوو، میر فەیسەڵ سووریای جێهێشت و بەرەو عێراق رۆیشت، لەوێ لە ساڵی 1921 فەرمانڕەوایی ئەو وڵاتەی گرتە دەست و بووە یەكەم پاشای شانشینی عێراق.
بەگوێرەی كتێبی، "هیچ كەسێك لە مێژوو وانە وەرناگرێت: ململانێی تەختی دەسەڵات لە سووریا و عێراق" كە لەلایەن بیشوی قوموس نووسراوە، میر فەیسەڵ كە ئەو كات فەرمانڕەوایی سووریای دەكرد، لەكۆتایی 1918 بانگهێشت كرا بۆ ئەوەی بەشداری لە كۆنگرەی پاریس بۆ ئاشتی بكات، فەیسەڵ سەردانی فەڕەنسا و بەریتانیای كرد، لەوێ دڵنیایی لەسەر نیازپاكی ئەم دوو وڵاتە بەرانبەر بە سووریا وەرگرت، "كەچی ئەو كات پلانیان بۆ هەمواركردنەوەی پەیماننامەی سایكس بیكۆ بوو كە میراتی دەوڵەتی دۆڕاوی عوسمانی دابەش دەكرد".
رووداوەكان بە دوای یەكتر هاتن و دوای جەنگی مەیسەلون لە تەمووزی 1920 سووريا كەوتە ژێر ئینتداب "ماندێت"ی فەڕەنسا، بەمەیش "شانشینی عەرەبی سووری" كە میر فەیسەڵ رایگەیاندبوو، بەو جەنگە كەوت "ئەو كات فەیسەڵ بە نازناوی میری سووریا واژۆی دەكرد و لێدوانی دەدا" بۆیە بۆ ماوەیەكی كەم فەیسەڵ پاشا بوو، دواتر لە دەسەڵاتی سووریا لادرا و بەرەو عێراق رۆیشت و بوو بە پاشا.
بەم شێوەیە بەریتانیا و فەڕەنسا رۆڵێكی سەرەكیان لە جیاكردنەوەی ئەم دوو وڵاتە دەبێت، یەكەمیان (عێراق) دەخەنە ژێر ئینتدابی بەریتانیا و دووەم" سووریا"دەخەنە ژێر ئینتدابی فەڕەنسا. لە ماوەیەدا پەیوەندی نێوان ئەم دوو وڵاتە لە پەیوەندی بازرگانی چڕبووەوە، هەرچەندە ئەمەیش بێ گرژیی و ئاستەنگ نەبوو. ناوچەكانی لە نموونەی مووسڵ هەر لەژێر ناكۆكی لەبارەی شوناسەكەی مابووەوە. "وەك دەزانرێت ئینتدابی بەریتانی بۆ عێراق و فەڕەنسی بۆ سووریا بەر لەوەی بڕیار لەسەر عێراقیبوونی مووسڵ لەبری سووریابوونی بدەن، چەندان جار بەر یەكتر دەكەوتن و لە ململانێ دابوون". ئەمە لە كتێبی حازم ساغیە بە ناوی "بەعسی عێراق: دەسەڵاتی سەدام چەسپان و رووخان" هاتووە، هەروەها ئەو نووسەرە دەڵێ، "دامەزراندنی دوو دەوڵەتی سووری و عێراق بووە هۆی داكەوتنی ئابووری بەهۆی ئاستەنگە گومركیەكان، كە عێراقیان لە ناوچە ئابووریەكانی سووریا جیاكردبووەوە".
دواتر هەر دوو وڵات بە جیا لە ساڵانی جیاواز سەربەخۆییان بەدەست هێنا، عێراق لە ساڵی 1958 كودەتایەكی بەسەر پاشایەتی بەخۆوە بینی، ئەمە بەر لەوەی هەردوو وڵات كودەتایەك بە سەركردایەتی حزبی بەعس بەخۆیانەوە ببینن لە ساڵی 1963، لە بەغدا بەعس لە هەشتی شوبات دەسەڵاتی گرتەدەست، كەچی كودەتاكەی بەعس لە دیمەشق هەشتی ئادار بوو.
بەعس لە یەك ساڵدا
كودەتای لە عێراق و سووریا كرد
هەرچەندە ئەم دوو وڵاتە بە كردەنی لەلایەن یەك حزبەوە فەرمانڕەوایی دەكران، كەچی بەرەو یەكگرتن نەچوون، بەڵكو گرژیی نێوانیان بەهۆی ململانێی ناو حزبی بەعس گەیشتە ئاستی دابڕان.
لەبارەی ئەو قۆناغە درێژەیی ململانێی بەعسی عێراقی و بەعسی سووری حازم ساغیە دەڵێ، "چیرۆكی خوێناوی بەعس چەند قۆناغ بەردەوام بوو، لەسەر پڕوپووچی، شتێكیان جێنەهێشت لە مەسەلەی نەتەوەیی یەكێتی عەرەب، كە پارچە پارچەیان نەكردبێ، كاتێك هیچ یەكێك لەم دوو رژێمە ئامادە نەبوو لە دەرگای ئەویتر بچێتە ژوورەوە، ئەوا رۆژانە تەڵەكە و پیلانگێڕی لە ئارا بوو كە تێیدا نەدەتوانرا تەڕ و وشك لە یەكتر جیا بكرێتەوە".
لەگەڵ ئەوەشدا عێراق لە پاڵ سووریا و میسر لە جەنگی ئۆكتوبەری ساڵی 1973 بەشدار بوو، سەرەڕای تۆمەتباركردن سووریا لەلایەن عێراقەوە لەسەر ئەوەی گوایە لە وادەی جەنگەكە هاوئاهەنگی لەگەڵ نەكردووە. دوای ئەوەی میسر رێككەوتنی ئاشتی لە ساڵی 1978 لەگەڵ ئیسرائیل واژۆ كرد، هەوڵی نزیكبوونەوەی عێراق و سووریا دەدرا. حافز ئەسەد سەرۆكی سووریا پەیمانێكی بۆ كاری هاوبەشی نەتەوەیی لەگەڵ ئەحمەد حەسەن بەكر هاوتا عێراقییەكەی واژۆ كرد. بۆ كۆتایهێنان بە دابڕان و بەدیهێنانی یەكێتی سەربازی كە دەبێتە دەروازەیەك بۆ یەكێتی سیاسی نێوان هەردوو وڵات و دواتریش یەكگرتنی بەعسییەكان.
گەیشتنی سەدام بۆ دەسەڵات لە ساڵی 1979 وەك دوایین بزمار بوو لە تابووتی ئەو رێككەوتنە. دواتر سەدام رایگەیاند هەوڵی كۆدەتایەك بە پاڵپشتی سووریا ئاشكرا كراوە و "پیلانگێڕان"ی گرت و لە دادگایەكی سەربازی بە ناوی، "هەڵمەتی پاككردنەوە" 17 كەس لە سەركردە و كادیرانی بەعس لەسێدارە دران و دەیانیش گیران.
لەگەڵ هەڵگیرسانی جەنگی نێوان ئێران و عێراق لە ساڵی 1980 بە تەواوی پەیوەندی نێوان عێراق و سووریا پچڕا، سووریایش چووە ریزی ئێرانەوە، بەمەیش پەیوەندییەكە بۆ دوژمنایەتیەكی ئاشكرا گۆڕا و عێراق و سووریا یەكتریان بە پیلانگێری ئەمنی تۆمەتبار دەكرد. تەنانەت دوای كۆتایی هاتنی جەنگی نێوان عێراق و ئێرانیش پەیوەندیی نێوان ئەم دوو وڵاتە باشتر نەبوو، بەڵكو زیاتر گرژ بوو كاتێك سووریا چووە پاڵ هێزە نێودەوڵەتییەكە كە لە میانەی جەنگی كەنداو بۆ دەرپەڕاندنی سوپای عێراق لە كوێت پێكهێنرا بوو.
ئەم پەیوەندییە بە شێوەیەكی رێژەیی باشتر نەبوو تەنیا لە ماوەی ئابڵۆقەی ئابووری نەبێت، كە ئەو كات سووریا هەوڵی دەدا لە میانەی پەیوەندی ئابووری نێوان دیمەشق و بەغدا ئابڵوقەكە بشكێنێ. دواتر ئەو كاتەی حافز ئەسەد سەرۆكی سووریا مرد و بەشاری كوڕی بوو بە سەرۆكی سووریا. دوای زیاتر لە 20 ساڵ دابڕان یەكەم سەردانی سەرۆك وەزیرانی سووریا بۆ بەغدا لە مانگی ئابی 2001 ئەنجام درا، سەردانەكە زیاتر سەرنجی بۆ هاریكاری بازرگانی و ئابووری بوو.
سەدام متمانەی بە بەعسی سووریا نەبوو
دوای كەوتنی رژێمی بەعس لە بەغدا و چوونی سوپای ئەمریكا بۆ عێراق، نزیكبوونەوەیەكی بەرچاو لەنێوان ئەم دوو وڵاتە بەدیكرا. ئەم دوو وڵاتە دەستیان بە قۆناغێكی نوێی پەیوەندی دووقۆڵی كرد كاتێك دیمەشق رایگەیاند ئامادەیی هەیە پەیوەندیە دیپلۆماسییەكانی لەگەڵ عێراق ئاسایی بكاتەوە. ئەو دوو وڵاتە دەبووایە چاوەڕوان بن تا لە كۆتایی 2006 باڵیۆزخانەی عێراق لە دیمەشق كرایەوە، باڵیۆزەكانیان دەست بەكاربوو، ئەمەیش دوای سەردانێكی وەلید موعلیم وەزیری دەرەوەی سووریا بۆ بەغدا بوو لە مانگی تشرینی دووەمی 2006 ، ئەم دوو وڵاتە رێككەوتنێكی بەرگری هاوبەشیان واژۆ كرد، دوای چەندان جار تۆمەتباركردنی سووریا لە لایەن ئەمریكاوە لەوەی كە سووریا چاودێری سنوورەكانی ناكات و رێگە بە تیرۆریستە بیانییەكان و چەك دەدات رەوانەی عێراق بكرێن.
لەسەرەتای 2007 جەلال تاڵەبانی سەرۆكی ئەو كاتی عێراق، سەردانێكی مێژووی بۆ دیمەشق ئەنجام دا، كە ئەمە دوای 30 ساڵ یەكەم سەردانی سەرۆكێكی عێراق بوو بۆ سووریا، لەوێ ژمارەیەك رێككەوتنی ئەمنی و ئابووری واژۆ كرا و دووپات لەسەر رەتكردنەوەی تیرۆر كرایەوە. دوای ئەم سەردانە بە ماوەیەكی كەم پەیوەندییەكە جارێكی تر گرژیی تێكەوت بەهۆی تەنگاوكردنی پەنابەرە عێراقییەكان لە لایەن دیمەشقەوە و پێشوازیكردنی ئەسەد لە حارس زاڕی كە سەرۆكی دەستەی زانیارانی موسڵمانی سوننە بوو لە عێراق، هاوكات زاڕی لە لایەن دەسەڵاتدارانی عێراق فەرمانی گرتنی هەبوو بە تۆمەتی "وروژاندنی توندوتیژی تایفەگەری".
لەكۆتایی هەمان ساڵ "2007" بەشار ئەسەد و نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق بە دیداری یەكتر گەیشتن و جارێكی تر رێككەوتن كرا لەسەر "رووبەڕووبونەوەی رژانی تیرۆریستە بیانییەكان و چەك لە سنووری سووریاوە بۆ عێراق" لەگەڵ چارەسەركردنی كێشەی پەنابەرانی عێراقی لە سووریا و تاوتوێكردنی هاریكاری ئابووری لەنێوان ئەم دوو وڵاتە.
دوای هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆی سووریا لەساڵی 2011، عێراق خۆی لەوە بەدوور گرت لایەنێكی ململانێیەكان بێت، لەگەڵ ئەوەش ژمارەیەك لە میلیشیای عێراقی سەربە ئێران بەرەو ناو خاكی سووریا رۆیشتن. لە كاتێك تەواوی وڵاتانی عەرەبی و جیهانی لە ماوەی جەنگی 10 ساڵەی سووریا پەیوەندیان لەگەڵ سووریا پچڕاند، هەندێك وڵات چوونە ناو كردەی سەربازی لە سووریا، كەچی عێراق لە پەیوەندییەك بە رژێمی ئەسەد مایەوە، كە دەكرێت هەندێك جار ئەو پەیوەندییە بە "خۆپارێز" یانیش بە "ساردوسڕ" وەسف بكرێت.
سووریا لەلایەن ئەمریكەوە بەوە تۆمەتبار دەكرا
رێگە بە تیرۆریستان دەدات بڕژێنە عێراقەوە
كەچی فوئاد حوسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لە ساڵی 2021 گوتی، "عێراق پەیوەندییەكی چاكی لەگەڵ دەسەڵاتی سووریا هەیە و پەیوەندی دیپلۆماسی عێراق هەرگیز لەگەڵ سووریا نەپچڕاوە" جیا لەمەیش عێراق چەندان جار بە فەرمی داوای كردووە، "پێویستە ئەندامێتی لە كۆمكاری عەرەبی بە سووریا بدرێتەوە".
لە ماوەی رابردوودا پەیوەندییەكان لەنێوان ئەم دوو وڵاتە ئاساییبوونەوەی سیاسی و كرانەوەیەكی گەورەی ئابووری بەخۆیەوە دیوە، لەگەڵ دووبارەبوونەوەی كۆبوونەوەكانی لیژنەی هاوبەشی سووری- عێراق، كە دواجار لە ئایاری رابردوو وەزیرانی ئابووری عێراق و سووریا لەسەر بەهێزكردنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ئاسانكردنی بزاوی ترانزێتی هەردوو وڵات رێككەوتن.
هەروەها دوای سەردانی فەیسەڵ میقداد وەزیری دەرەوەی سووریا بۆ عێراق لە حوزەیرانی رابردوو، تێبینی باشتربوونی پەیوەندییەكان دراوە و هەر ئەمەیش بوو رێخۆشكەر بوو بۆ سەردانی محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ سووریا كە دوو رۆژ لەمەوبەر ئەنجامی دا و لەوێ دیداری بەشار ئەسەدی سەرۆكی سووریای كرد. لەدوای هەڵگیرسانی شەڕی سووریاوە ئەمە بەرزترین ئاستی سەردان دەبێت، هەردوو لایش لەو دیدارە تاوتوێی بەرەنگاربوونەوەی مادەی هۆشبەر و چەندان بابەتی تری وەك ئاو و پەنابەران و پەیوەندی ئابووری نێوان سووریا و عیێراقیان كرد.
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment