Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

جیمس جیفری، باڵیۆزی پێشووی ئەمەریكا لە توركیا و عێراق و سەرۆكی پڕۆگرامی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ناوەندی ویڵسۆن بۆ لێكۆڵینەوە لە واشنتن تیشك دەخاتە سەر پەیوەندییەكانی توركیا و رۆژئاوا، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، پێویستە توركیا و رۆژئاوا پێكەوە كار لەسەر پێنج دەستكەوتی خێرا بكەن، كە ئێستا ئەگەری ئەنجامدانی ئەو كارانە هەیە.

ئەو دەستكەوانە بریتییە لە رەزامەندی خێرای توركیا بۆ وەرگرتنی سوید لە هاوپەیمانی ناتۆ و رەزامەندی ئەمەریكا لەسەر فرۆشتنی فڕۆكەی (ئێف 16)ی ئەمەریكا بە توركیا و بەردەوامی راگرتنی شەڕ لەگەڵ پارتی كرێكاران (یاخود لای كەمی خۆگرتنی بەردەوامی توركیا بۆ هێرشنەكردنە سەر باكووری رۆژهەڵاتی سووریا) و هێوركردنەوەی ئاڵۆزییەكان لەگەڵ یۆنان و هەنگاوی ئەو دواییەی لێكنزیكبوونەوەی ئەرمینیا و ئازەربایجان.

سەركەوتنی مانگی رابردووی ئەردۆغان بۆ پێنج ساڵی تر دەرفەتی بۆ دەستپێكی نوێ رەخساندووە، نە واشنتن و نە ئەنقەرە بەرگەی پشتگوێخستنی بەربەستەكانی بەردەم پەیوەندی دوولایەنەیان ناگرن.

مانەوەی (20) ساڵی ئەردۆغان لە حكومڕانی بۆ ساڵانی داهاتوو دڕكێك دەبێت لە كەلەكەی رۆژئاوا، بەڵام توركیا بەهۆی ئابووری بەهێزیی بە قەبارەی كۆمەڵەی (20) و ئەزموونی دیپلۆماسی و هێزی سەربازی و پێگەی پێویستی لەچوارچێوەی ئەو دۆخە پڕ مەترسییەیە، پەیەوەندی تەلەفۆنی نێوان ئەردۆغان و جۆبایدن لە كۆتایی مانگی رابردوو بەبۆنەی دەرچوونەوەی ئەردۆغان لەم خولەی سەرۆكایەتی توركیا جەختكردنەوەیە لەسەر بەردەوامی ئەو پەیوەندییانە.

پارتی كرێكارانی كوردستان 

ئاڵۆزترین دۆسیەی ئەمەریكا و توركیا پارتی كرێكارانە، كە جووڵانەوەیەكی یاخی دژ بە توركیایە لە (1984) دامەزراوە.

پێچەوانەی دوڵاتانی دراوسێ كورد لەسەر ناوچە سنوورییەكانن، زۆرینەی كوردەكان لە توركیان، لە (20%) ئەو وڵاتە پێك دەهێنن، لە هەموو توركیاش تێكەڵی دانیشتوان بوونە.

ئەگەر پەكەكە لە ئەجێندای جوداخوازی سەركەوتوو بوو، ئەوا توركیا تووشی چركەساتێكی تری وەك كۆسۆڤۆ لە (1999) نابێتەوە، بەڵكوو رووبەڕووی چركەساتێكی وەك رووەندا لە (1993) دەبێتەوە، كە كۆمەڵكوژییە، ئەوەشی هەڕەشەكان زیاتر دەكات ئەوەیە پارتی كرێكاران هێزی چەكداری لەسەر سنوورەكانی عێراق و سووریا هەیە.

لەدوای (2014) هێزەكانی پاراستنی گەل كە هەڵقووڵاوی پارتی كرێكارانی سوورین، دواتر ناوی خۆیان گۆڕی بۆ (هەسەدە) لە شەڕی دژ بە رێكخراوی تیرۆرستی داعش شەڕ دەكەن، لەلایەن ئەمەریكاوە هاوكاری دەكرێن.

هەسەدە لە (20%)ی خاكی سووریای لەبەردەستە، ئەوەش بۆتە ئاڵۆزی گەورە لەنێوان ئەنقەرە و واشنتن، هیچ دیدێكی روون سەبارەت بەو دەوڵەتە بچووكە هێزەكانی سووریای دیموكرات نییە، كە ئەمەریكا رۆڵی بەرچاوی لە درووستكردنی هەبووە.

پەیامی واشنتن بە شێوەیەكی بێ هیوابوون تێكەڵەیە، ئەنجامی ئەو قووڵبوونەوە سەربازییەی توركیا لە خاكی هێزەكانی سووریای دیموكرات لە (2019) بووە هۆی ئەوەی هەوڵەكانی ئەمەریكا و هەسەدە دژ داعش بخاتە مەترسییەوە، پاشان دانوستاندن بۆ وەستانی ئەو شەڕە لەگەڵ ئەردۆغان كرا، ئەردۆغان هەڵوێستی نەگۆڕی، بەڵام ئەو دۆسیە پەیوەست بوو بە پەیوەندی دوولایەنە، چونكە چارەنووسی هەسەدە و پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەنقەرە و دیمەشق و واشنتن روون نییە.

دەریای ئیجە و ناوەڕاست و قوبرس

یەكێكی تر لە پرسە سەرەكییەكانی نێوان توركیا و رۆژئاوا ناكۆكییەكانی توركیا و یۆنانە لەسەر سەروەری لە دوورگەكانی دەریای ئیجە و شوێنە ئابوورییەكان لە ناوچەی رۆژهەڵاتی دەریای ناوەند و قوربرسی دابەشكراوی توركی و یۆنانی و شوێنەكانی تر.

لە قەوقاز بەرژەوەندییەكانی توركیا دژ بە فراوانخوازیی رووسیا و ئێرانە و پاڵپشتی ئازەربایجان دەكات، كە پەیوەندیەكی نەتەوەیی و زمانیی و جیۆپۆلیۆتیكی و ئابووری هەیە، ئەوەش لە كاتێدایە تا ئێستا توركیا لەگەڵ باكۆ ناكۆكە، كە زۆر لە تاران و مۆسكۆ نزیكە، رووسیا ركابەرێكی ستراتیژی رۆژئاوایە، بەتایبەت ئەمەریكا و یەكێتی ئەوروپا، هەروەك خاوەندی پەیوەندی هاوبەشە لە چەندین دۆسیە لەگەڵ ئێران. 

توانای واشنتن و برۆكسل (یەكێتی ئەوروپا) لەسەر تێگەیشتن لە دیدی توركیا گرووپە جیاوازەكانی فشار بەربەستی بۆ دروستكردوون، لەوانە ئەرمینیا و یۆنان و كورد و موحافیزكارە نوێكانی دژ بە ئەردۆغان و بەرپرسانی بەرگری هەراسانن بە كرێنی سیستەمی بەرگری (ئێس 400) رووسی، جگە لەوانەش رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ نیگەرانن. 

تەنانەت ئەو كاتەی توركیا لەسەردەمی تۆگۆت ئۆزاڵ لە نەوەدەكان یاخود ئەردۆغان لەسەرەتای هاتنی بۆ سەردەسەڵات وەڵامی پلانەكەی كۆفی ئەنانی بۆ چەرەسەری كشەی قوبڕس دایەوە، بەڵام گرووپەكانی لۆبی داوای خۆدانەدەستی تریان لە ئەنقەرە دەكرد، لە وەڵامی ئەوەدا رای گشتی توركیا زیاتر بووە دژە رۆژئاوا، ئەوەش بووە هۆی دانانی سنوورێك بۆ نەرمی نواندنی حكومەتی توركیا، كە ناكرێت بەردەوام هەنگاو لە پرسە دیاریكراوەكان بنێت، تەنیا ئەو كاتە نەبێت واشنتن بەسەر ئەو بەربەستانە زاڵ نەبێت.

سەرچاوە: خەلیج جەدید