Nuce Logo

وەرگێرانی: ئیسماعیل تەها

كەمال كلیچدار ئۆغلۆ، كاندیدی هاوپەیمانی میللەت نزیكی خۆی لە چینێكی زۆری موحافیزكاری وڵاتەكەی دەربڕی، گوتارەكانی جۆرێك لە گۆڕانكاری تێدا دەبیندرێت، ئەوەش رەنگدانەوەی گوتاری پارتی گەلی كۆماری نییە كە بە عەلمانیەت ناسراوە.

دووشەممەی رابردوو كەمال كلیچدار ئۆغلۆ، سەرۆكی جەهەپە ئامادەی بەربانگی پارتی سەعادەت بوو، كە بۆ كۆمەڵێك باڵیۆزی وڵاتانی ئیسلامی رێكخرابوو، كلیچدار لە لێدوانێكی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە پاڵپشتی لە دۆزی فەڵەستین دەكەن. كلیچدار ئۆغلۆ پرسیار دەكات، بۆچی جیهانی ئیسلامی لە سەدەی (21) جیاوازە؟ لەسەر ئەم پرسیارە دەڵێت، "رووداوەكان لە جیهانی ئیسلامی لەدوای ئیسلامی راستەوخۆ دەریخست رێگە بۆ بووژاندنەوە لە سەدەكانی ناوەڕاست بۆتەوە." پرسیاریش دەكات بۆچی جیهانی ئیسلامیی كە ئەو بەرەوپێشچووانەی لە زانست و تەكنەلۆژیا بەدەستهێنایەوە، جیاواز بوو لە سەدەی بیستەم، پێویسە ئێمەش ئەوە بهێنینەوە، ئایا خوای گەورە نەیفەرمووە، ئایا بۆچی بیرناكەنەوە؟

لە چەند ساڵی رابردوو گوتاری جەهەپە گۆڕاوە

پاشان گوتی، "رێگەی بەكارهێنانی عەقڵ لە واقیع واتا دۆزینەوەی موعجیزەكانی كردگار و دۆزینەوەی ئەو نیعمەتانەی خوای گەورە پێی داوین، ئەوەش كرۆكی زانست و تەكنەلۆژیایە، هەر ئەوەش واتا دەكرێت ببێتە كرۆكی زانست و تەكنەلۆژیا، هەروەك دەكرێت ئەو وڵاتانەی پێش دەكەون كلتووری خۆیان بۆ وڵاتێكی تر بگوازنەوە، پێویستە لەسەرمان لە زانكۆكان بایەخی زۆر زانست و تەكنەلۆژیا بدەین."

لە درێژەی قسەكانی كەمال كلیچدار ئۆغلۆ دەڵیت، "پێویستە ئەو دادپەروەرییە لە وڵاتەكەمان جیهانی ئیسلامی بەدی بهێنین." ئەوەش وەك ئاماژەیەك بۆ بایەخی زانست و زانایان لەلای پێغەمبەری خودا.

كەمال كلیچدار ئۆعلۆ جەخت لەسەر هەڵوێستی بەرانبەر دۆزی فەڵەستین دەكاتەوە، ئاماژەش بەو كارەساتانەی چەند ساڵی رابردوو لەو وڵاتە دەكات، كە وای كردووە مافەكان لە هاووڵاتیانی فەڵەستینی بسەندرێتەوە، دەشڵێت، "ئەگەر دەمانەوێت لەبەرەی حەق بین، پێویستە لەپاڵ فەڵەستین و دۆزەكەی بین، ئەگەر وانەبین، ئێمە ئەو بڕوایە رەت دەكەینەوە كە فێری بووینە."

لە بەشێكی تری قسەكانی دەڵێت، "كەسی بێ دەنگ بەرانبەر حەق شەیتانێكی ڵاڵە، ئێمە بەرانبەر ئەو ستەمە بێ دەنگ نابین، ئەگەر لەوێ ستەمێك هەبێت پێویستە بەرانبەری بووەستینەوە، ئیسلام فێرمان دەكات ئێمە بەرەی راستی و دادپەروەران بین، هەروەك پێویستیشە لەسەرمان لە پێناو ئاشتی لە فەڵەستین و چەسپاندنی ئاشتی لە جیهانی ئیسلامی كاربكەین، ئێمە ئامانجێكمان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە."

 دروستكردنی رێكخراوی ئاشتی و هاریكاری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست

سەرۆكی جەهەپە روونیكردەوە بۆچی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەمیشە جێگەی ئازار و خوێنە؟ چونكە لێرە سامانی ژێر زەوی هەیە، ئەو سامانە دەكرێت ببێتە كارەسات بۆ وڵاتان، پێویستە لەسەرمان ئاشتی و دەستەبەری كۆمەڵایەتی لەو ناوچەیە دابین بكەین ئێمە دەتوانین ئەو كێشانەی درووست بووە چارەسەری بكەین، بۆیە بڕیارمان داوە رێكخراوی ئاشتی و هاوئاهەنگی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست درووست بكەین، توركیا و سووریا و ئێران عێراق بۆچی لەگەڵ یەكتر كۆنابنەوە؟ بۆچی دیدیان لەڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشەكان لە و ناوچەیە جیاوازە، ئێمە دەتوانین ئەو كێشانە چارە بكەین كۆبینەوە، لای كەمی هەوڵەكان بۆ كەمكردنەوەی ئازارەكانی خەڵك بەخەینەگەڕ.

ئایا ئەو گوتارانە تاكتیكە، یاخود گۆڕان؟

جەهەپە لە سەردەمی كەمال كلیچدار ئۆغلۆ گۆڕانی گەورەی بەسەرداهاتووە، لە هێڵی نەتەوەیی كەمالی بەرەو هێڵێێكی میانڕەوتر نزیك بۆتەوە، لەیەك بەرەو رەوتی موحافیزكار كرایتەوە، لەلایەكی ترەوەش لە رێگەی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) بەرەو كورد نزیك بۆتەوە. 

لە ماوەی رابردوو كەمال كلیچدار ئۆغلۆ لە راستڕەوە موحافیزكارەكان نزیك بۆوە و داوای لێبوردنی لێكردن، بەتایبەت ئەو ئافرەتانەی خرانە ژوورێكەوە و تاوەكوو بڕویان پێبهێنن دەستبەرداری حیجاب بن.

هەروەك سەرۆكی جەهەپە پاساوی بۆ هەڵەكانی رابردوو هێناوەیە كە پارتەكەی دژایەتی حیجابی كردووە، بەڵێنیشی دا لە رێگەی پێشەكشەكردنی یاسایە پارێزگاری لە حیجاب لە وڵاتەكەی بكات، بەڵام ئەوەندە بۆ گۆڕینی وێنەی پارتەكەی لای خەڵكی ناوچەی ئەنادۆڵ بەس نییە.

ئەو گوتارەی سەرۆكی جەهەپە نارەزایی ناوخۆیی لێكەوتۆتەوە

لە لایەكی تریشەوە كەمال كلیچدار ئۆغلۆ لە وێنەیەك دەردەكەوێت كتێبی (مەشخەڵی رێی) سەید قوتب بە زمانی توركی دەخوێنێتەوە، هەروەك لە گرتە ڤیدیۆیە دەردەكەوێت لە كۆبوونەوەی لەگەڵ پێنج پارتەكەی تر پاڵپشتی خۆی بۆ پارێزگاری لە مافەكانی ئافرەتانی حیجاب بە یاسا دەردەبڕێت و تەسبێحێك و كتێبی (بنەماكانی نەتەوەیی توركی) زیاء كۆك ئالوب، نووسەری بەناوبانگی تورك نووسیوویەتی، كە بە خاوەنی ڕوانینی لێكنزیكایەتی نەتەوەیی تورك و ئیسلام ناسراوە.
پارتی گەلی كۆماری لەسەر دەستی مستەفا كەمال ئەتاتورك دامەزراوە، بە سیاسەتی دووركەوتنەوە لە كلتووری كۆمەڵگەی توركی تۆمەتباركراوە، بەتایبەت موحافیزكارەكان تەنیا گرنگیان بە چینی عەلمانی دەدا، كە هۆیەكەی سیستەمی یەك حزبی بووە، بەڵام لە كۆتایی شكستی خوارد.
لەچوارچێوەی ئەو گۆرانەی جەهەپە لەخۆی كردووە ئێستا چەندین كەسایەتی تێدایە كە سەر بە رەوتی موحافیزكاران لەچوارچێوەی پارتەكانی هاوپەیمانییەكەی كاندیدن، بوونی ئەو كەسانە لە لیستی پەرلەمانی جەهەپە یەكەمجار نییە، بەڵكو لە (2014) لەگەڵ پارتی نەتەوەیی توركیا (مەهەپە) كە ئێستا هاوپەیمانی پارتی دادوگەشەپێدانە، پێكەوە ئەكمەلەدین ئیحسان ئۆغلۆ، ئەمینداری پێشووی رێكخراوی هاریكاریی ئیسلامییان بۆ ركابەری ئەردۆغان كاندید كرد.

ئیحسان ئۆغلۆ كەسایەتی راستڕەوی موحافیزكارە، باوكی ناچاربووە لە سایەی ستەمی جەهەپە توركیا بەجێبهڵێت و لە میسر نیشتەجێ بێت، لەساڵی (2015) لەسەر لیستی مەهەپە كاندید بوو.
 ئەوەش تەنیا تایبەت نییە بە كلیچدار ئۆغلۆ، بەڵكو لەناو پارتەكەشی چەندین كەسایەتی تر دەركەوتن لە هەڵبژاردنی شارەوانییەكانی  (2018) كاریان لەسەر راكێشانی دەنگدەری موحافزیكار دەكرد، بۆ نموونە مەنسوور یاڤاش، سەرۆكی شارەوانی ئەنقەرە لە مزگەوتی حاجی بەیرەم پێش ئەوەی بچێت بۆ نووسینگەی نوێژی بەیانی دەكات،  هەروەها وێنەی پۆڵۆ تانگۆ ئۆزجان بڵاوبۆتەوە لەكاتی سوێندخواردنی دەستەبەكاربوونی لەپاڵ ئاڵای توركیا قورئان ماچ دەكات، ئەكرەم ئیمامئۆغلۆ، سەرۆكی شارەوانی ئیستەنبۆڵ لەبەردەم كامێراكان لە مزگەوتی سوڵتان ئەیوب سوورەتی یاسینی دەخوێند و شانازی بەوە دەكرد لە ژینگەیەكی موحافیزكار هاتووە. 
هەندێك لە چاودێڕانی سیاسی پێیان وایە ئەو پارتەی كە لە سەردەمی كەمال ئەتاتوركەوە بە عەلمانییەكی توند ناسراوە، بۆ كێبكرێ لەگەڵ بەهێزترین ركابەری كە پاشخانێكی موحافیزكارانەی هەیە ئێستا ناسنامەی خۆی گۆڕیووە.

هەوڵدانی دڵسۆزانە 
محەمەد خەیری كرباج ئۆغلۆ، چاودێری سیاسی تورك پێی وایە، لێدوانەكانی كلیچدار ئۆغلۆ هەوڵدانێكی دڵسۆزانەیە پێویستی بەكاتی زیاترە بۆ ئەوەی گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی لە ناوەندەكانی پارتەكەی بكات.

ئەو چاودێرە توركە ئاماژە بەوەش دەكات، هەندێك هاوسەنگی هەیە لەناو جەهەپە هەیە، كە ئەو نزیكبوونەوەی حەز پێ نییە و پێشی وایە پێویست نییە، بەڵام كەمال كلیچدار ئۆغلۆ بە سەرەتای سیاسەتێكی گرنگی كۆمەڵایەتی دادەنێت، نەك تەنیا لە توركیا بەڵكو لە وڵاتانی تری ئیسلامییش كە تووشی پەرەتەوازەیی ناوخۆیی بوونە. 

ئیسلامییەكان بڕوای پێناكەن و عەلمانییەكانیش لێی نیگەرانن

لەسەر ئەو بنەمایەش محەمەد خەیری پێشبینی ئەوە دەكات، كلیچدار ئۆغلۆ ئاسۆیەكی نوێ لەگەڵ هێز و وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكاتەوە.

بەگوێرەی قسەكانی ئەو چاودێرە توورەكە رۆژ لەدوای رۆژ كلیچدار بەرەو پێشتر دەچێت، ئەو گۆڕانانەی لەناو پارتەكەی كردی بە گۆڕانی گەورە دادەندرێت.

تاكتیكی هەڵبژاردن
ئیسماعیل یاشا، نووسەری تورك  دەڵێت، “گوتار و هەڵسوكەوتەكانی كلیچدار ئۆغلۆ یارین، چونكە هیچ ئاماژەیەك نییە روانینی سەركردەكانی جەهەپە و لایەنگرانی بەرانبەر موحافیزكارەكان و جیهانی ئیسلامی گۆڕابێت."

یاشا لە بەشێكی تری قسەكانی روونی دەكاتەوە، تا ئێستا زۆربەی لایەنگرانی جەهەپە رقیان لە عەرەب و حیجابە، ئەو لێدوانانەی كلیچداریش تەنیا بۆ راكێشانی دەنگدەرانە لە هەڵبژاردنەكان، بە بەڵگەی ئەوەی ئێمە نەمان دیووە كلیچدار لە مزگەوتەكان نوێژ بكات، ئەو نە نوێژە فەرزەكان و نە هەینی و نە تەراویحی نەكردووە، چونكە ئەوە لایەنگرانی تووڕە دەكات.

سەبارەت بە وتارەكەی لە بەربانگی باڵیۆزی وڵاتانی ئیسلامی، ئەوانەی تر بۆیان نووسیووە ئەو تەنیا خوێندۆتیتەوە، لێدوانەكانیشی ئامانج لێی دڵنیایی دانە بە پارتە موحافیزكارەكانی مێزە شەش كەسیەكە، چونكە لەچوارچێوەی پارتەكەی دەچنە هەڵبژاردنەوە، چونكە ئەو پارتە موحافیزكارانەی لە چوارچێوەی هاوپەیمانی میللەتن پێیویستیان بەوەیە بە دەنگدەرانیان بڵێن، "جەهەپە گۆڕاوە" لێدوانەكانیشی دەرفەتێكە بۆیان تاوەكو ئەو پەیامەی پێ بگەیێنن، بەڵام دەنگدەرانی موحافیزكار پاڵپشتی ئەو چوار پارتە بچووكە ناكەن، بە لێدوانەكانی كلیچدار ئۆغلۆش فریو ناخۆن.

یاشا پێی وایە گۆڕانێكی شاراوە لە جەهەپە روویداوە، بەڵام نەك بە ئاڕاستەی نزیكبوونەوە لە لایەك، بەڵكوو تەنیا بە یەكلاكردنەوەی دەنگی هەندێك ئەتاتوركی نەتەوەیی لە بەرژەوەندی نزبیكبوونەوە لە پارتی كرێكاران و گرووپی فەتحوڵا گولەن و رێكخراوە چەپە تائیفییەكان.
بایەخی دەنگدەری موحافیزكار لە چی دایە؟

سەبارەت بە بایەخی دەنگدەری موحافیزكار بۆ ئەم هەڵبژاردنەی ئێستا ئیسماعیل یاشا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، هەموو كاندیدەكان پێویستیان بە رێژەیەك دەنگی رەوتەكانی ترە جگە لە پارتەكەی خۆی، بۆیە هەموویان پێویستیان بە دەنگی نەتەوەیی و موحافیزكار و عەلمانی و تورك و كوردە، كلیچدار پێی وایە دەنگدەرانی عەلمانی دەنگ لە بەرژەوەندی ئەو دەدەن، بۆیەش هەوڵدەدات دەنگی نەتەوەیی و موحافیزكارەكانیش بەدەست بهێنێت.

دەنگدەرانی موحافیزكار ترسی سەركەوتنی ئۆپۆزسیۆنیان هەیە

هەروەك جەخت لەسەر ئەوەش دەكاتەوە ئەو رەوتە موحافیزكارە لە توركیا جەماوەرێكی زۆری هەیە، بایەخیش بە پارتە راستڕەوەكان و راستڕەوی ناوەند دەدات، شوێنیشیان ناوچەی ئەنادۆڵە، لە پاڵ كوردە دیندارەكان كە لە زۆربەی ناوچە زۆرینە كوردەكان هەیە.

زۆرینەی دەنگدەرانی هاوپەیمانی پێشووی دەسەڵات ترسی ئەوەیان هەیە ئەو دەستكەوتانەی بەدەستیان هێناوە، ئەگەر ئۆپۆزسیۆن بگاتە دەسەڵات لە دەستی بدەن، هەروەك ئەو دەنگدەرانەی یەكلایی نەبووینەوە ناكرێت خۆیان لە بەرژەوەندی جەهەپە یەكلا بكەنەوە، كە تا ئێستا لیستەكانی كەسانێكی تێدایە رقی خۆیان لە موحافیزكارەكان و ئیسلامییەكان ناشارنەوە.

سەرچاوە: عەرەبی 21